Η διαφάνεια ...των τεράτων


"Το σημερινό καθεστώς των ΜΜΕ παράγει τέρατα"
        (Θ. Ρουσόπουλος, υπουργός Επικρατείας,20/10/2004)

Ας υποθέσουμε ότι ο κ. Καραμανλής πραγματικά επιθυμεί να καταπολεμήσει την αδιαφάνεια και τη διαφθορά, να συγκρουστεί με τους "νταβατζήδες", τους "βαρόνους", κ.λπ., των ΜΜΕ, και όχι απλώς να τους αντικαταστήσει από τους ανερχόμενους Μπερλουσκόνηδες που τον στηρίζουν και καραδοκούν να πάρουν τη ρεβάνς, τώρα που ...ήρθαν στα πράγματα.

Ας δεχτούμε ότι η κυβέρνηση, αλλά και η συναινετική αντιπολίτευση του Γιώργου Παπανδρέου, ανυπόκριτα θέλουν να βοηθήσουν τη δημοκρατία και την κοινωνία, κάνοντας επιτέλους καλά τη δουλειά τους: να ελέγξουν, δηλαδή, όσο τους επιτρέπουν οι "κανόνες" του νεοφιλελευθερισμού, την προέλευση, τη νομή, την εγκατάσταση και τη διαπλοκή του κεφαλαίου των Μέσων. Και τι θα γίνει τότε;

Αν πιστέψουμε τον κ. Ρουσόπουλο (και όσους αυτή την εποχή πολυλογούν στις ίδιες συχνότητες μαζί του για τις επερχόμενες θεσμικές ρυθμίσεις), το τοπίο των ΜΜΕ θα ξεκαθαρίσει και ο λαός θα απολαύσει την ποιότητα της ενημέρωσης και της δημοκρατίας που του αξίζει...

Πρόκειται περί αυταπάτης -αν όχι συνειδητής πολιτικής απάτης. Οσο δεν συζητάμε για το πώς παράγονται και ποια ακριβώς είναι τα "τέρατα" των ΜΜΕ (που λέει κι ο υπουργός Επικρατείας), δεν θα καταλήξουμε -για μια ακόμα φορά- παρά μόνο στην αδυσώπητη πραγματικότητα που διαμορφώνουν οι δυνάμεις της αγοράς. Ολοι γνωρίζουν (αλλά το αποσιωπούν συστηματικά) ότι ακόμα και οι "διαφανείς" επιχειρήσεις ενημέρωσης -με την καθαρότερη σφραγίδα του καλύτερου ΕΣΡ- αποκτώντας μια δημόσια συχνότητα είναι υποχρεωμένες για να επιβιώσουν να εξαρτώνται από τη θεαματικότητα ή την ακροαματικότητά τους (τις μετρήσεις των κάθε είδους AGB), ώστε να πουλάνε ακριβότερα το κοινό τους στη διαφήμιση -ιδιωτική ή κρατική.

Αλλά τα διαφημιστικά έσοδα δεν προέρχονται μόνο από τα φανερά προβαλλόμενα γιαούρτια, το τάδε υπουργείο ή τον κάθε ΟΠΑΠ. Υπάρχει και η πολιτική διαφήμιση έμμεση ή άμεση. Υπάρχει και η "γκρίζα" προβολή φίλιων επιχειρηματικών συμφερόντων. Ενα σωρό τρόποι ενθυλάκωσης ζεστού χρήματος έχουν σκαρφιστεί τα τμήματα μάρκετινγκ των ηλεκτρονικών ΜΜΕ για να καταστήσουν "βιώσιμες" τις επιχειρήσεις. Το τελευταίο που τους απασχολεί είναι ο ...κοινωνικός τους ρόλος.

Ποια ποιοτική ενημέρωση του λαού; Ποιος πολιτισμός; Ποια δημοσιογραφική δεοντολογία μπορεί να επιβιώσει σ' αυτή την άγρια αναμέτρηση της μεγαλύτερης απόδοσης του κεφαλαίου, της ενίσχυσης δηλαδή του μεριδίου της αγοράς; Και σιγά μην μπορεί πλέον ο πολίτης-καταναλωτής άπειρων ωρών τζάμπα τηλεθέασης και ραδιοφωνικής ακρόασης να κλείσει το κουμπί και να πάει να αγοράσει μια καλή εφημερίδα, ένα βιβλίο να ξεστραβωθεί.

Ριάλιτι σόου θα βλέπει η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας, ασημαντότητες θα ακούει, αγιογραφίες παραγόντων, επιχειρηματιών και προϊόντων θα απολαμβάνει, τηλεπαράθυρα με απίθανους φωνακλάδες (με μοναδικό κριτήριο επιλογής τους το θράσος τους) θα παρακολουθεί και θα νομίζει ότι ενημερώνεται. Τσόντες, μπι μούβις και τα πλέι λιστ των δισκογραφικών εταιρειών θα καταναλώνει ακατάπαυστα, και εμπορικά ή ιδεολογικά επίφοβα πρότυπα θα ακολουθεί. Και στο μεταξύ ο Ρουσόπουλος θα ψάχνει δήθεν τον "βασικό μέτοχο" πίσω από τις εκ κατασκευής άφαντες off-shore εταιρείες.

Οποτε οι συνδικαλιστικές ενώσεις του Τύπου διεκδίκησαν κανόνες για τη διασφάλιση των συντακτικών δικαιωμάτων τους, έφαγαν πόρτα. Οποτε μπήκαν στη συζήτηση για τις συνθήκες παραγωγής και για τα προϊόντα του ραδιοτηλεοπτικού πολιτισμού, συνάντησαν την παγερή αδιαφορία της πολιτείας και την αγριάδα των αφεντικών τους.

Σήμερα, στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ (και όχι μόνο) κυριαρχούν οι πιο "ελαστικές" και άνισες εργασιακές σχέσεις που μπορείτε να φανταστείτε, με αμοιβές που συνδέονται με τη θεαματικότητα ή την ακροαματικότητα που ο καθένας παραγωγός φέρνει στο Μέσο. Τα "ενημερωτικά" προγράμματα είναι πια στα χέρια των "αστέρων", των μάνατζερ των ιδιοκτητών, όσο ακριβώς και τα "ψυχαγωγικά". Η δημοσιογραφική δεοντολογία, γράμμα κενό.

* Πως βλέπουν οι ίδιοι η δημοσιογράφοι τα ΜΜΕ, έρευνα V-PRC: http://www.activemedia.gr/feature_view.asp?did=157
 

(Ελευθεροτυπία, 23/10/2004)