Ενα μύθο θα σας πω...
 

"Αναζητώντας παραμύθια στους μύθους"
    (Δ. Δημητρόπουλος, «ΤΑ ΝΕΑ», 10-11/3/2007)

Η δημοσιότητα που γνώρισε τις τελευταίες εβδομάδες η διαμάχη για το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ' Δημοτικού αντιμετωπίστηκε από όλες τις πλευρές σαν μια υπόθεση χωρίς προηγούμενο: ακόμη και οι ιστορικοί που βγήκαν στα παράθυρα να υπερασπίσουν τα αυτονόητα της δουλειάς τους -και κάποιοι, ανάμεσά τους, τα βόλεψαν μια χαρά- έδωσαν την εντύπωση πως συμμετέχουν σε μια ανταλλαγή διαξιφισμών πρωτόφαντη για τα ελληνικά δημόσια πράγματα. Η «συζήτηση», ωστόσο, έχει την προϊστορία της και το γεγονός ότι η αυτή η προϊστορία αποσιωπάται, συνιστά, κατά τη γνώμη μας, σημαντικό μέρος του όλου προβλήματος. 

Ας περιοριστούμε, για λόγους συντομίας, στο πιο εύγλωττο παράδειγμα: το «διάλογο» για την ύπαρξη ή μη του λεγόμενου Κρυφού Σχολειού. Πριν από δέκα ακριβώς χρόνια κυκλοφορούσε από τις εκδόσεις «Εστία» το βιβλίο του Αλκη Αγγέλου «Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός μύθου». 

Λίγους μήνες αργότερα, ένα τηλεγράφημα του Ασοσιέιτεντ Πρές που υιοθετούσε την «αιρετική» άποψη του καθηγητή Αγγέλου έδινε την αφορμή για τη συγκρότηση ενός μετώπου «εθνικώς ανησυχούντων», το οποίο έσπευσε να χαρακτηρίσει τον Α. Αγγέλου «Ελληνα Ρουσντί», να μιλήσει για «ξένο» ή «τουρκικό» δάκτυλο κ.ο.κ. (Βλ. «Ιός» 30.08.1998). Τα τηλεοπτικά παράθυρα δεν είχαν ακόμη αναγορευτεί σε σύγχρονη Πνύκα, μολαταύτα η συμμετοχή του Τύπου στην εκστρατεία αμφισβήτησης των επιστημονικών πορισμάτων του συναρπαστικού βιβλίου υπήρξε καταλυτική. Μόνο που και η ιστορία αυτή είχε τη δική της προϊστορία: οι θέσεις του καθηγητή Αγγέλου, πρωτοδημοσιευμένες στον 10ο τόμο της «Ιστορίας του Ελληνικού Εθνους» (1974) είχαν περάσει στο σχολικό εγχειρίδιο της Γ' Λυκείου. Υστερα από παρέμβαση της Εκκλησίας, ο τότε υπουργός Παιδείας Ι. Βαρβιτσιώτης διέταξε την «απάλειψη» του βλάσφημου χωρίου από το βιβλίο (1978). Την ίδια ώρα, εκκλησιαστικοί κύκλοι απαιτούσαν την «αναθεώρηση» και της ίδιας της «Ιστορίας του Ελληνικού Εθνους».

Προς τι η αναδρομή στη λησμονημένη παλιά διαμάχη για το Κρυφό Σχολειό; Απλούστατα γιατί μας βοηθά να αντιληφθούμε ότι, πέρα από τις ευκαιριακές και μη συμπράξεις των εκάστοτε θεματοφυλάκων των ιερών και οσίων του έθνους, το ξήλωμα ενός μύθου δεν είναι εύκολη υπόθεση ούτε κερδίζεται διαμιάς στην αρένα των βραδινών δελτίων. Ακουμπώντας σε βαθιά ριζωμένες βεβαιότητες, η ανυπόστατη επιχειρηματολογία των υπερασπιστών των «εθνικών μύθων» -για «εθνικές ανακρίβειες» μίλησε κάποτε ο Κ.Θ. Δημαράς- διαθέτει ένα σαφές πλεονέκτημα: είναι γνώριμη και οικεία, επομένως καθησυχαστική. 

Στο σημείο αυτό, μια σχετική παρατήρηση έχει, πιστεύουμε, τη θέση της: σε μύθους δεν βασίζεται μόνο μια «εθνικόφρων» ή/και «δεξιόστροφη» εκδοχή της ιστορίας. Μοιάζει παράδοξο, μια και ευαγγελίστηκε την «απομυθοποίηση» της ιστορίας, αλλά και η Αριστερά καλλιέργησε μύθους, είτε κατασκευάζοντας καινούργιους είτε ανασημασιοδοτώντας κάποιους από τους παλιούς. Γιατί και οι μύθοι διαθέτουν τη δική τους ιστορική διαδρομή, με άλλα λόγια τη δική τους ιστορικότητα. Και εκεί οφείλουμε ίσως να αναζητήσουμε τον πυρήνα της αντοχής τους στο χρόνο. Τι σημασία έχει τι ακριβώς συνέβη στα 1803 στο Ζάλογγο, τη στιγμή που οι μελλοθάνατες κομμουνίστριες στα χρόνια του εμφυλίου χόρευαν τελετουργικά το «χορό του Ζαλόγγου» γύρω από το φοίνικα των φυλακών Αβέρωφ προτού οδηγηθούν στον τόπο της εκτέλεσης; Και για να απομακρυνθούμε από τους μύθους με την έντονα «εθνική» χροιά: τι κι αν η περίφημη πρώτη εκείνη απεργία των εργατριών στη Νέα Υόρκη του 1857 αποδείχθηκε μια σχετικά πρόσφατη κατασκευή υπαγορευμένη από την επιθυμία απεμπλοκής της 8 του Μάρτη από τις αριστερές της ρίζες; Η Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται ακόμη σε ανάμνηση μιας ανύπαρκτης απεργίας, συνεχίζοντας απτόητη να αντλεί τη νομιμοποίησή της από τον ιδρυτικό της μύθο.

Ασφαλώς και η απάλειψη των μύθων από τα σχολικά εγχειρίδια συνιστά ένα βήμα απαραίτητο στη διαδικασία αποκαθήλωσής τους. Αν, όμως, παραμείνουμε στην «απομυθοποίησή» τους και δεν προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε τους υπόγειους όσο και πολύπλοκους μηχανισμούς που τους καθιστούν προσφιλείς, οπότε πανίσχυρους, τότε σε δέκα χρόνια θα συζητάμε πάλι απ' την αρχή για το Κρυφό Σχολειό.

(Ελευθεροτυπία, 17/3/2007)