Το μάθημα του Γερμανού προέδρου
 
 

"Επίτιμος διδάκτωρ της Νομικής Αθηνών ο Χέρτσογκ"
     (εφημερίδες, 12/3/1997)

Ο Γερμανός πρόεδρος, που επισκέφθηκε την Αθήνα την περασμένη Τρίτη, είναι στη χώρα του ένα πολύ δημοφιλές πρόσωπο. Επτά στους δέκα πολίτες της Γερμανίας θεωρούν τον Ρόμαν Χέρτσογκ "άξιο εμπιστοσύνης" και εξαίρουν την ικανότητά του να "εκφράζεται με σαφήνεια". Μπορεί να προέρχεται από τη συντηρητική παράταξη, αλλά ακόμα και η αριστερή "Tageszeitung" σπεύδει να τιμήσει τη στέρεη προσήλωσή του στον αγώνα για την υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. "Ο Χέρτσογκ διαταράσσει την ουράνια γαλήνη", τιτλοφορείται το φύλλο της εφημερίδας (21.11.96), που περιγράφει τη θαρραλέα του στάση κατά την επίσημη επίσκεψή του στο Πεκίνο και την αντιδιαστέλλει με την υποχωρητική στάση του Χέλμουτ Κολ.

Ισως αυτή η ομόθυμη αποδοχή να εξηγείται εν μέρει από το γεγονός ότι είναι ο πρώτος πρόεδρος μετά το 1945 που δεν κινδυνεύει από αποκαλύψεις για την ανάμειξή του με το Τρίτο Ράιχ. Ηταν βλέπετε πολύ μικρός για να έχει οποιαδήποτε σχέση με το καθεστώς. Εχει κι αυτός τη "χάρη της μεταγενέστερης γέννησης" που ανακάλυψε με κυνισμό ο Κολ. Ε, λοιπόν ο κ. Χέρτσογκ κάνει τα πάντα για να καταστρέψει αυτή τη "χάρη".

Ο δάσκαλος του προέδρου

Δεν είναι δυνατόν να παρακολουθήσουμε την πορεία του Γερμανού προέδρου αν δεν περιγράψουμε την προσωπικότητα του ανθρώπου που τον σφράγισε, του δασκάλου του. Ο Τέοντορ Μάουντς υπήρξε ο επιφανέστερος συνταγματολόγος της Γερμανίας, από τη δεκαετία του '30 μέχρι το θάνατό του, το 1993. Με την άνεση που αρμόζει σε έναν επιστήμονα υπεράνω της πολιτικής, έθεσε τις γνώσεις και το κύρος του στην υπηρεσία του Τρίτου Ράιχ. "Ο νόμος είναι το μορφοποιημένο σχέδιο του Φίρερ", διεκήρυσσε ο Μάουντς σε πάμπολλα δημοσιεύματά του από το 1933 έως το 1945. Και συμπλήρωνε: "Το μορφοποιημένο σχέδιο του Φίρερ είναι η ανώτατη νομική επιταγή". Με το επιστημονικό του κύρος, ο Μάουντς "νομιμοποίησε" όλες τις ενέργειες του Ράιχ, από τη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης μέχρι την αυθαίρετη κήρυξη πολέμου.
Η ταύτισή του με το χιτλερικό καθεστώς δεν εμπόδισε τον Μάουντς να μεταμορφωθεί μέσα σε μια νύχτα, σε βασικό συνταγματολόγο της δημοκρατικής μεταπολεμικής Γερμανίας. Το "Γερμανικό Πολιτειακό Δίκαιο" υπήρξε το κλασικό εγχειρίδιο που διδάχθηκαν εκείνη την περίοδο όλοι οι φοιτητές στα νομικά τμήματα των γερμανικών πανεπιστημίων. Ανάμεσά τους και ο σημερινός πρόεδρος. Ο Ρόμαν Χέρτσογκ υπήρξε μάλιστα τόσο καλός μαθητής, ώστε τον ξεχώρισε ο Μάουντς -τον επέλεξε βοηθό- και συνεργάστηκε μαζί του για να συντάξουν, το 1958, τη μεγάλη σχολιασμένη έκδοση του Συντάγματος.
Από εκείνη την περίοδο ο Χέρτσογκ προσκολλάται στον Μάουντς. Ακόμα και όταν ο Μάουντς έγινε υπουργός στο κρατίδιο της Βαυαρίας (1957-1964), ο μαθητής του έβρισκε τρόπο να συνεργάζονται: "Οσο ήταν υπουργός", θυμάται ο Χέρτσογκ, "δεν ήταν φυσικά εύκολο να μιλάμε ούτε καν απ' το τηλέφωνο. Αλλά υπήρχε κάθε μέρα ένα κενό πεντάλεπτο, από τις 7:40 που τελειώνει το πρωϊνό του μέχρι τις 7:45 που τον έπαιρνε ο οδηγός για του υπουργείο." Μέσα σ' αυτό το πεντάλεπτο, ο Χέρτσογκ αντλούσε από το δάσκαλό του ό,τι μπορούσε: "Σ' αυτές τις καθημερινές συναντήσεις κάναμε εκατοντάδες συζητήσεις για θέματα του νομικού Ινστιτούτου, για προβλήματα σχολιασμού, για θέματα του εκπαιδευτικού σεμιναρίου, ακόμα και για τα προσωπικά μου προβλήματα."

Η αποκάλυψη

Μετά από τρεις θητείες στη θέση του υπουργού πολιτισμού στη Βαυαρία, ο Μάουντς υποχρεώθηκε τελικά το 1964 να παραιτηθεί, εξαιτίας δημοσιευμάτων για το ναζιστικό του παρελθόν. Ομως καθώς περνούσαν τα χρόνια, η δημοκρατική υπόληψή του αποκαταστάθηκε και πάλι. Μόνο μετά το θάνατο του Μάουντς, το 1993, έγινε η μεγάλη αποκάλυψη. Η ναζιστική εφημερίδα "National-Zeitung" του αφιέρωσε το πρωτοσέλιδό της: "Η Γερμανία έχασε τον μεγαλύτερο νομικό επιστήμονά της και ο δρ Φρέι τον θαυμάσιο συνοδοιπόρο του". Ο δρ δεν είναι άλλος από τον Γκέρχαρντ Φρέι, "φίρερ" της "Deutsche Volksunion", ηγετική μορφή του μεταπολεμικού ναζιστικού κινήματος. Η αποκάλυψη δεν ήταν δυνατόν να αμφισβητηθεί, γιατί συνοδευόταν από δεκάδες έγγραφα και ντοκουμέντα.
Με κάποια, δηλαδή, καθυστέρηση πληροφορήθηκε η γερμανική κοινή γνώμη ότι ο Μάουντς βοηθούσε την "Deutsche Volksunion" με νομικές συμβουλές μέχρι το 91ο έτος της ηλικίας του, ότι επί 25 χρόνια είχε στενή συνεργασία με τον Φρέι, και -το σοβαρότερο- ότι έγραφε ανωνύμως σχεδόν σε κάθε φύλλο της ναζιστικής "National-Zeitung".
Τον αιφνιδιασμό της γερμανικής κοινής γνώμης από την αποκάλυψη ότι ο κορυφαίος συνταγματολόγος δεν είχε μόνο ναζιστικό παρελθόν αλλά και παρόν, εκφράζει η Suddeusche Zeitung: "Οι αποκαλύψεις του Φρέι κατέστρεψαν ένα θρύλο" (10.10.93).

Ο Χέρτσογκ ως νομικός

Ο Χέρτσογκ έσπευσε για δεύτερη φορά να αποστασιοποιηθεί από το δάσκαλό του. Η πρώτη ήταν το 1964, με τις πρώτες αποκαλύψεις. Το 1993, ο Χέρτσογκ υποχρεώνεται να αποκηρύξει και πάλι τον Μάουντς: "Αν ισχύουν αυτά που υποστηρίζει ο δρ Φρέι, τότε το μόνο που έχω να πω είναι ότι δεν είμαι μόνο εξοργισμένος, αλλά ότι το θεωρώ κάτι πολύ άσχημο και έχω κάθε λόγο να κρατώ τις αποστάσεις μου." Τότε ήταν ακόμα πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου. Αλλη μια σύμπτωση: στη θέση αυτή τον είχε προτείνει, σε ανύποπτο χρόνο (1982), η εφημερίδα του Φρέι, η Deutsche Nationalzeitung: "Δεν μπορούμε να φανταστούμε άλλον πλέον κατάλληλο για την κορυφή του σημαντικότερου γερμανικού δικαστηρίου από τον καθηγητή Χέρτσογκ."
Μόλις ξεπέρασε το πρώτο σοκ, ο Χέρτσογκ ξαναθυμήθηκε τη φιλία του με τον Μάουντς. "Ο Μάουντς δεν υπήρξε ναζί. Ο γιος του το έχει επαναλάβει πολλές φορές. Συμβιβάστηκε βέβαια με το Τρίτο Ράιχ, αλλά υπήρξε τόσο καθολικός, ώστε αποκλείεται να ήταν ναζί του Χίτλερ." Το επιχείρημα δεν είναι βέβαια σοβαρό. Οχι μόνο επειδή κι ο ίδιος ο Χίτλερ ήταν καθολικός, αλλά και επειδή έχει πλέον αποκαλυφθεί η σχέση του Βατικανού με τους ναζί και ο ρόλος του στη φυγάδευση των σημαντικότερων εγκληματιών πολέμου.
Γεγονός είναι, ότι σ' όλη την καριέρα του, ο Χέρτσογκ ακολουθεί τις συμβουλές και το παράδειγμα του δασκάλου του.
* Το 1981, ως υπουργός Δημόσιας Τάξης στη Στουτγάρδη, πρωτοστάτησε στη βίαιη καταστολή του αντιπυρηνικού κινήματος, με το σύνθημα "η δραστηριοποίηση της αστυνομίας ενισχύει το κράτος δικαίου". Απαίτησε να πληρώνουν οι διαδηλωτές τα χτυπήματα των αστυνομικών, αλλά φρόντισε να διαχωρίσει τους επιφανείς (Χάινριχ Μπελ, Ρολφ Χόχουτ, κ.ά) από τους απλούς διαδηλωτές. Δεν ήθελε "να τους κάνει τη χάρη" να εμφανισθούν ως θύματα στην τηλεόραση.
* Υπήρξε πρωτοπόρος στην κατάργηση του ασύλου. Ως υπουργός Εσωτερικών διέταξε, στις αρχές της δεκαετίας του '80, την απέλαση μιας παντρεμένης φοιτήτριας από την Ινδονησία, που έμεινε έγκυος. Ο λόγος; "Ανεπίτρεπτη αύξηση της οικογένειας" μέσω της μήτρας της.
* Προετοίμασε εγκαίρως την επαναφορά της θανατικής ποινής, που καταργήθηκε μετά τη φρίκη του φασισμού. Σε αντίθεση με το μονοσήμαντο κείμενο του Συντάγματος, ήδη από το 1966 ο Χέρτσογκ γνωμάτευσε ότι "δεν υφίσταται απαγόρευση για την επαναφορά της θανατικής ποινής διά μέσου της αναθεώρησης του Συντάγματος". Το σύνταγμα, κατά τον σημερινό πρόεδρο, απαγορεύει την εκτέλεση ως ποινή, αλλά δεν απαγορεύει "την εκτέλεση, με το μοναδικό σκοπό να προστατεύεται η κοινωνία από το δράστη".
* Στη συνταγματική ερμηνεία των Χέρτσογκ-Μάουντς οφείλεται η δυνατότητα των φασιστών να συγκροτούνται, σχεδόν ανενόχλητοι, σε οργανώσεις για την επανίδρυση του ναζιστικού NDSAP, καταργώντας έτσι στην πράξη το άρθρο 139 του Συντάγματος.

Στην προχθεσινή αναγόρευση του Ρόμαν Χέρτσογκ σε διδάκτορα της Νομικής Σχολής της Αθήνας, τον καλωσόρισαν Ελληνες καθηγητές, παλιοί συμφοιτητές στο γερμανικό Πανεπιστήμιο του Τίμπιγκεν. Ανάμεσά τους, ο πρύτανης κ. Γέμτος και ο καθηγητής κ. Σπυριδάκης. Ασφαλώς κάτι θα γνωρίζουν για την υπόθεση Μάουντς. Με τα δικά του άλλωστε εγχειρίδια έκαναν κι αυτοί τα πρώτα τους βήματα στη νομική επιστήμη. Ομως οι κανόνες της φιλοξενίας και η συναδελφική αλληλεγγύη άλλα επιβάλλουν.

 

(Στοιχεία για την υπόθεση Μάουντς και Χέρτσογκ αντλήσαμε κυρίως από τα άρθρα του Otto Kohler στο περιοδικό Konkret (τ. 12/93, τ. 1/94) και τα ρεπορτάζ του Spiegel (τ. 42, 18.10.93). Στη συλλογή και την ταξινόμηση του διάσπαρτου υλικού μας βοήθησε ο φίλος της στήλης, νομικός και καθηγητής γερμανικών Ρολφ Πόλε.)

(Ελευθεροτυπία, 15/3/1997)