Φαντάρος με δικαίωμα λόγου
 

"Η Επιτροπή συμπεραίνει, ότι στην περίπτωση του Γρηγοριάδη υπήρξε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης."
     (Εκθεση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, 25.6.1996)

Την ερχόμενη Τρίτη (24.6) το ελληνικό κράτος θα κάτσει στο σκαμνί του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Πρόκειται για μια ακόμα υπόθεση σοβαρής παραβίασης του δικαιώματος της ελεύθερης έκφρασης στη χώρα μας. Η αναμενόμενη, όπως όλα δείχνουν, δικαίωση του κ. Πάνου Γρηγοριάδη, εκ των πραγμάτων θα αναθεωρήσει πολλές από τις κρατούσες απόψεις στη χώρα μας για τη "στρατιωτική πειθαρχία".
Οπως ίσως θυμάστε, η περιπέτεια του Πάνου Γρηγοριάδη με τη στρατιωτική ιεραρχία (και την πολιτική της ηγεσία) έχει ξεκινήσει από την Ανοιξη του 1988. Ο κ. Γρηγοριάδης, έφεδρος αξιωματικός τότε στο Σιδηρόκαστρο, αποκάλυψε ηλεκτρονικό αρχείο καταγραφής των πολιτικών φρονημάτων των φαντάρων. Οπως όλοι γνωρίζουμε, με βάση το συγκεκριμένο "φακέλωμα" ο στρατός οργάνωνε το περίπλοκο σύστημα διακρίσεων και υποταγής των στρατευμένων. Ο κ. Γρηγοριάδης, αν και αθωώθηκε από το ποινικό μέρος της υπόθεσης -έχοντας κοντά του ένα τεράστιο κίνημα συμπαράστασης- καταδικάστηκε σύμφωνα με τον Στρατιωτικό Κανονισμό σε 40 μέρες πειθαρχικής φυλάκισης. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις των καραβανάδων, ένας φαντάρος δεν επιτρέπεται να "εκθέτει" το στράτευμα, ακόμα κι αν έχει απόλυτο δίκιο.
Παρά τις διαμαρτυρίες της Αριστεράς, των κινημάτων της νεολαίας, των σπουδαστών, πολλών νομικών και διανοουμένων, η πειθαρχική ποινή -δηλαδή, η απαράδεκτη και, σύμφωνα με πολλούς νομικούς, αντισυνταγματική παράταση κατά 40 μέρες της θητείας- του Π. Γρηγοριάδη δεν "σβήστηκε". Ο έφεδρος αξιωματικός αρνήθηκε να την εκτίσει. Είχε ολοκληρώσει την υποχρέωσή του προς την πατρίδα και έπρεπε να απολυθεί στις 24.4.1989. Στις 6.5.89 διώκεται πλέον για λιποταξία σε συνθήκες "γενικής επιστρατεύσεως", οι οποίες ισχύουν ως γνωστόν από την εποχή Γκιζίκη και ως τις μέρες μας αδιαλείπτως! Λίγες μέρες αργότερα, ο "λιποτάκτης" στέλνει στον Διοικητή του δισέλιδη δήλωση αγανάκτησης. Αυτή τη φορά θα παραβιάσει το άρθρο 74 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα επειδή χρησιμοποιεί εκφράσεις και κρίσεις που "προσβάλλουν το στρατό".

Από δίκη σε δίκη

Ο Γρηγοριάδης στις 12.5.89 προσέρχεται (αυθορμήτως) στη στρατιωτική δικαιοσύνη και φυλακίζεται. Μένει τέσσερις ολόκληρους μήνες κρατούμενος και περιφερόμενος στα στρατοδικεία της επικράτειας ως κατάδικος για λιποταξία και προσβολή του στρατεύματος. Στις 5.9.89 το Αναθεωρητικό Στρατοδικείο τον απαλλάσσει από τη σοβαρότερη κατηγορία της λιποταξίας, αλλά με ψήφους 3 προς 2 εξακολουθεί να θεωρείται ένοχος για τη δημόσια δήλωσή του (αποφ. 457/89). Ακολουθούν οι προσφυγές στον Αρειο Πάγο. Το πολιτικό ρεύμα που από τις αρχές του '80 αγωνίζεται για να πέσουν τα τείχη της σιωπής γύρω από τους στρατώνες, στο οποίο τοποθετείται και ο Π. Γρηγοριάδης, δεν καταθέτει τα όπλα. Και η τρίμηνη ποινή πρέπει να "πέσει".

Στο ΣΤ' Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου (αποφ. ΑΠ 1119/91), αν και απορρίπτεται η αίτηση αναίρεσης, διαμορφώνεται η θέση (της μειοψηφίας) σύμφωνα με την οποία η καταδίκη του Γρηγοριάδη είναι αντισυνταγματική και συνιστά κλασική περίπτωση πολιτικής δίωξης: "Στην ουσία φαίνεται να διώκεται ορισμένο φρόνημα (δηλαδή η έλλειψη 'νομιμοφροσύνης') ανεξάρτητα από τη βλάβη που προκαλεί στο κοινωνικό χώρο η πράξη που το εξωτερικεύει. Εδώ ακριβώς έγκειται η αοριστία και επομένως η αντισυνταγματικότητα του άρθρου 74 ΣΠΚ, ότι δηλαδή δεν διαθέτει κανένα θετικό όρο, από τον οποίο να συνάγεται η ταυτότητα της προσβολής που καθιστά την 'προσβολή του στρατού' ουσιαστικά έγκλημα" (σχολιασμός Αδάμ Παπαδαμάκη, περ. Υπεράσπιση, 1991). Η ολομέλεια του Αρείου Πάγου στις 22.9.1993 δεν θα συνταχθεί με την ερμηνεία της μειοψηφίας των εισηγητών. Ομολογεί ωστόσο ότι "με τη διάταξη αυτή του άρθρου 74 δεν καθορίζεται το είδος της προσβολής του στρατού, καθώς και ο τρόπος και το μέσο τελέσεώς της, γιατί ηθελημένως δεν περιορίζεται το αξιόποινο με ορισμένα είδη προσβολής ή με ορισμένο τρόπο και μέσο τελέσεώς της, αλλά θεσπίζεται κάθε προσβολή του στρατού από στρατιωτικό ως αξιόποινη" (αποφ. ΑΠ 1341/1993). Για όσους δεν κατάλαβαν, η διάταξη είναι εσκεμμένα τόσο ασαφής για να μπορεί ο ίδιος ο στρατός να διώκει όποιον του "αντιμιλά".

Στην Ευρώπη

Τα προβλεπόμενα εγχώρια ένδικα μέσα εξαντλήθηκαν. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) η υπόθεση μπορεί να ελεγχθεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Ηδη από τις 25.6.1996, η αρμόδια Επιτροπή (τμήμα του Δικαστηρίου) έχει αποφασίσει, με ψήφους 28 έναντι μίας, του Ισπανού κ. Μαρτίνεθ, να εκδικάσει την υπόθεση Γρηγοριάδη. Τα επιχειρήματα του ελληνικού κράτους δεν κρίθηκαν επαρκή. Και πώς θα ήταν δυνατόν σοβαροί δικαστές να δεχτούν ότι δεν έχουν το δικαίωμα οι στρατεύσιμοι να κρίνουν το στρατό, επειδή είναι "ιδέα και θεσμός που έχει ως αποστολή την προάσπιση της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της χώρας και της προς τούτο αναγκαίας εκπαιδεύσεως του μαχίμου τμήματος του Ελληνικού λαού"; 'Η ότι η ελευθερία της έκφρασης δεν ισχύει όταν απειλείται "η εθνική ασφάλεια"; Μάλλον δύσκολα θα μπορέσουν οι νομικοί του ελληνικού δημοσίου να πείσουν ότι η ποινή στον Γρηγοριάδη δικαιολογείται λόγω της "εθνικής μας ιδιαιτερότητας" και ότι "ο σκοπός της εντάσσεται στις έννοιες της εθνικής ασφάλειας" (Παρατηρήσεις της Ελληνικής κυβέρνησης επί της προσφυγής, 12.4.1995).
Γελά καλύτερα, όποιος γελά τελευταίος. Την Τρίτη, κατά πάσαν πιθανότητα, θα αποκαλυφθεί πανηγυρικά ότι το ελληνικό δαιμόνιο δεν αρκεί για να περισώσει την τιμή του στρατεύματος, την αυθαιρεσία της δικαιοσύνης και την αντιφατικότητα των νόμων. Οπως σημειώνει και ο δικηγόρος του κ. Γρηγοριάδη, κ. Ιπποκράτης Μυλωνάς, "η ποινική δίωξη και καταδίκη του προσφεύγοντος, για μια δήλωση που γράφτηκε υπό καθεστώς έντονης ψυχολογικής φόρτισης εξαιτίας μιας άδικης και νομικά αβάσιμης ποινικής δίωξης για λιποταξία, αποτελεί προφανή περίπτωση υπέρβασης των αναγκαίων περιορισμών του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης, που είναι ανεκτοί σε μια δημοκρατική κοινωνία".
Αλλωστε, στην ευρωπαϊκή νομολογία υπάρχουν πολλές αποφάσεις με τις οποίες προστατεύονται (γίνονται δηλαδή ανεκτές) επικριτικές απόψεις και κατά του στρατού, χωρίς να εξετάζεται η αξία τους, αν δηλαδή είναι σωστές ή λανθασμένες και το κατά πόσον είναι ή δεν είναι σημαντικές. Το 1994, π.χ., το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο δέχτηκε ότι η ποινική αξιολόγηση της φράσης "οι στρατιώτες είναι δολοφόνοι", παραβιάζει το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης. Το δε Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από το 1992 έχει καταλήξει ότι τα όρια της επιτρεπτής κριτικής πρέπει να διευρυνθούν περισσότερο όταν αυτή αναφέρεται στο στρατό, σε ένα χώρο δηλαδή όπου παρατηρείται αυξημένη πιθανότητα περιστολής των δικαιωμάτων που κατοχυρώνει η ΕΣΔΑ (υπόθεση Καστέλς κατά Ισπανίας, 23.4.92).
 

(Ελευθεροτυπία, 21/6/1997)