Οι ανεπιθύμητοι εθελοντές
 

"Η 26η Ιουνίου είναι η διεθνής ημέρα για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων"
     (Οι εφημερίδες)

Οσοι βρίσκονται στην ανάγκη ή έχουν την ευγενική διάθεση να δώσουν αίμα, πρέπει να συμπληρώσουν ένα δελτίο που τους παρέχουν τα κέντρα αιμοδοσίας. Κάτω από μια σειρά ερωτήσεων για το ιατρικό ιστορικό του, ο υποψήφιος αιμοδότης διαβάζει:
ΠΡΟΣΟΧΗ
ΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΩΣΕΙ ΑΙΜΑ
1) Οποιος είχε έστω και μία ομοφυλοφιλική σχέση από το 1977.
2) Οποιος έχει κάνει ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών από το 1977.
3) Οποιος είχε πολλούς ερωτικούς συντρόφους, χωρίς τη συστηματική χρήση προφυλακτικών μέτρων, κατά την τελευταία δεκαετία και
4) Γενικά όποιος νομίζει ότι υπάρχει πιθανότητα να έχει εκτεθεί στον ιό που προκαλεί AIDS.

Παρόμοια διατύπωση περιλαμβάνουν τα δελτία των περισσοτέρων αιμοδοτικών σταθμών. Υπάρχουν, όμως, και νοσοκομεία που αρκούνται στα παλιά καρτελάκια, χωρίς αναφορά σε ομοφυλόφιλους. Κάποια άλλα, έχουν μετατρέψει το 1977 σε 1988, ή επιλέγουν τη μορφή της προσωπικής συνέντευξης του υποψήφιου αιμοδότη με το γιατρό.

Ασφαλώς το θέμα δεν είναι ελληνικό. Τα ελληνικά νοσοκομεία εφαρμόζουν τις σχετικές οδηγίες που έχουν συντάξει οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Υγείας, κι αυτές με τη σειρά τους συμμορφώνονται με εντολές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η γενική αρχή που ακολουθείται από τα αιμοδοτικά κέντρα είναι να δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες έτσι ώστε οι αιμοδότες που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, να αυτοαποκλείονται από την προσφορά αίματος.
Οι πρώτοι που αποθαρρύνονται να γίνουν αιμοδότες είναι όσοι κάνουν ενδοφλέβια χρήση τοξικών ουσιών και οι ομοφυλόφιλοι ή αμφιφυλόφιλοι άνδρες. Στη Γαλλία, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι οργανώσεις των ομοφυλοφίλων απέρριψαν τους περιορισμούς αυτούς και τους αντιμετώπισαν ως μέτρο διάκρισης εναντίον τους. Η εκπρόσωπος του ολλανδικού Ερυθρού Σταυρού Γκόρνα Βαν ντεν Μπουμ, σε πρόσφατη διάλεξή της έχει περιγράψει το πρόβλημα από τη σκοπιά των αρχών: "Ενώ σε άλλες χώρες διατηρούν τους περιορισμούς στην αιμοδοσία ομοφυλόφιλων και αμφιφυλόφιλων ανδρών, υπάρχουν πρόσφατες διαμαρτυρίες εναντίον αυτής της πολιτικής στην Ολλανδία και τη Μεγάλη Βρετανία. Ομάδες ομοφυλόφιλων ακτιβιστών ζητούν τη δυνατότητα για τους ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες να μπορούν να εκπληρώσουν το 'καθήκον τους ως πολίτες' και να ασκήσουν το 'δικαίωμά τους ως πολίτες', προσφέροντας το αίμα τους, εφόσον έχουν ελεγχθεί και έχουν αποδειχθεί αρνητικοί. Εχει υποβληθεί αγωγή στην Ολλανδία με το επιχείρημα ότι ο αποκλεισμός των ομοφυλοφίλων ανδρών αντιβαίνει στο Νόμο της Ισης Μεταχείρισης. Η αγωγή υποστηρίζει ότι ο μόνιμος αποκλεισμός πρέπει να θεωρηθεί υπερβολικός και ζητείται να αντικατασταθεί απ' τον προσωρινό αποκλεισμό με βάση τη συμπεριφορά. Σ' όλη την Ευρώπη, οργανώσεις ομοφυλοφίλων και ακτιβιστές για την αντιμετώπιση του AIDS υποστηρίζουν πολιτικές πρόληψης και φροντίδας για τις ομάδες που κυρίως πλήττονται απ' τον ιό. Είναι ανακόλουθο να ζητείται η φροντίδα γι' αυτές τις ομάδες και ταυτόχρονα να υποστηρίζεται ότι πρέπει να επιτραπεί στους ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες να προσφέρουν ελεύθερα αίμα. Μια αρνητική ένδειξη δεν είναι σταθερή κατάσταση και κάποια πρόσφατη μόλυνση από τον ιό θέτει σε μείζονα κίνδυνο το απόθεμα αίματος. Η μετάδοση του ιού και μη ασφαλείς σεξουαλικές πρακτικές συνεχίζουν σε απαράδεκτα υψηλά ποσοστά στον πληθυσμό των ομοφυλόφιλων και των αμφιφυλόφιλων. Το αίτημα να επιτρέπεται στους ομοφυλόφιλους να δίνουν αίμα αντιμετωπίζει την αιμοδοσία ως δικαίωμα, ενώ θα ήταν ορθότερο να μιλάμε για αλτρουιστική πράξη. Κατά συνέπεια είναι ανώριμο ακόμα να συζητάμε για την άρση της απαγόρευσης."
Υπάρχει όμως και ο αντίλογος. Οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων επισημαίνουν ότι η προβολή στο έντυπο δελτίο αιμοδοσίας του απόλυτου αποκλεισμού των ομοφυλοφίλων ενοχοποιεί αυτή την ομάδα του πληθυσμού για την εξάπλωση του ιού, πράγμα που δεν αποδεικνύεται ούτε ιατρικά, ούτε στατιστικά. Γνωρίζουμε, πλέον, ειδικά μετά τη σειρά των σκανδάλων με το μολυσμένο αίμα που συντάραξαν την Ευρώπη πριν από λίγα χρόνια, ότι δεν είναι οι δότες, αλλά ο τρόπος διαχείρισης και ελέγχου του αίματος -η εμπορευματοποίηση- που ευθύνεται για τη ραγδαία εξάπλωση της επιδημίας. Και την ευθύνη αυτή δεν είναι ορθό να τη μεταθέτουμε σε οποιαδήποτε ομάδα του πληθυσμού.
Το σοβαρότερό τους, όμως, επιχείρημα, όσοι διαμαρτύρονται, το αντλούν από την ίδια τη μεθοδολογία της απαγόρευσης, και κυρίως από την απρόσμενη διαπίστωση ότι σε κάθε χώρα οι πληθυσμιακές ομάδες που αποκλείονται από την αιμοδοσία δεν είναι οι ίδιες! Στις ΗΠΑ, αρμόδια υπηρεσία για τον καθορισμό των ασφαλών κριτηρίων αιμοδοσίας είναι η Food and Drug Administration. Οι κατευθύνσεις, λοιπόν, της FDA, όπως διαβάζουμε σε αναλυτικό κείμενο στο δελτίο των Centers for Disease Control And Prevention, αποκλείουν από την αιμοδοσία και: "Τα άτομα που έχουν κάνει σεξ έναντι χρημάτων ή έχουν πάρει ναρκωτικά από το 1977. Τα άτομα που έχουν κάνει σεξ με οποιοδήποτε άτομο που ανταποκρίνεται στις παραπάνω περιγραφές κατά τους τελευταίους 12 μήνες."
Η απαγόρευση περιλαμβάνει και "άτομα που γεννήθηκαν ή μετανάστευσαν από χώρες όπου η ετεροφυλόφιλη σεξουαλική δραστηριότητα θεωρείται ότι παίζει σημαντικό ρόλο στη μετάδοση του ιού, καθώς και άτομα που έχουν κάνει σεξ με άλλο άτομο που έχει αυτά τα χαρακτηριστικά." Ας αφήσουμε αυτή τη δεύτερη κατηγορία, η οποία σχετίζεται με τη γενικότερη αμερικανική πολιτική απέναντι στους μετανάστες. Πώς, όμως, να εξηγήσουμε την παράλειψη από το 'ευρωπαϊκό' δελτίο αιμοδότη της κατηγορίας όσων έχουν κάνει σεξ έναντι χρημάτων, αλλά και των πελατών τους; Η μοναδική ερμηνεία είναι ότι οι αποκλεισμοί αυτοί, στηριγμένοι σε κάποιες στατιστικές μετρήσεις, θεσμοθετούνται κυρίως με βάση κάποια πρότυπα συμπεριφοράς που θεωρούνται ορθά σε κάθε δημοκρατική κοινωνία.
Το κακό είναι ότι διαβάζοντας κανείς το δελτίο αιμοδότη διαπιστώνει ότι στιγματίζονται κάποιες κατηγορίες πληθυσμού, χωρίς να επιτυγχάνεται κανενός είδους ενημέρωση του κοινού. Συμβαίνει το αντίθετο. Θα συμφωνήσουμε με την άποψη του Γκλεν Σίλβα απ' τη Βοστόνη που διαμαρτύρεται μέσω Ιντερνετ, για την αυθαιρεσία των κριτηρίων: "Η πολιτική του FDA είναι να μη δέχεται αίμα από γυναίκες που είχαν πολλούς ερωτικούς συντρόφους (άνδρες) τον τελευταίο χρόνο. Αν ένας άντρας έκανε έρωτα με μόνο ΕΝΑΝ άνδρα από το 1977, τότε το αίμα του δεν είναι αποδεκτό. Αυτό το θεωρώ παράλογο. Αν δύο άτομα που δεν έχουν μολυνθεί διατηρούν μια μονογαμική ερωτική σχέση, τότε κανένα απ' τα δύο δεν πρόκειται να μολύνει το άλλο. Δεν έχει σημασία αν τα άτομα είναι ομοφυλόφιλα ή ετεροφυλόφιλα. Το τελικό συμπέρασμα μ' αυτές τις οδηγίες του Ερυθρού Σταυρού είναι ότι ο κόσμος αρχίζει να σκέφτεται ότι ούτε η μονογαμία μπορεί να θέσει τέρμα στην εξάπλωση του HIV στην κοινότητα των ομοφυλοφίλων. Οσο συνεχίζει αυτή την πολιτική ο Ερυθρός Σταυρός, δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση που ο κόσμος σκέφτεται κάπως έτσι.
Οσο ο Ερυθρός Σταυρός ελέγχει τους ετεροφυλόφιλους σε βάθος ενός χρόνου, ενώ τους ομοφυλόφιλους σε βάθος 20 χρόνων, το συμπέρασμα είναι ότι το AIDS μεταξύ ομοφυλοφίλων είναι πολύ χειρότερο. Αυτό είναι λάθος και και δεν θα 'πρεπε να λέγεται. Αλλά πώς μπορεί κανείς να αντιδράσει, όταν ο Ερυθρός Σταυρός ακολουθεί αυτήν την πολιτική;"

Η υπόθεση παίρνει και κάποιες κωμικοτραγικές διαστάσεις, όταν οι αρμόδιες αρχές επιδεικνύουν άγνοια για τις λεπτομέρειες της σεξουαλικής δραστηριότητας, την οποία υποτίθεται ότι προστατεύουν. Τον Νοέμβριο του 1995, ο Ερυθρός Σταυρός της Βαυαρίας απέκλεισε από τις λίστες των αιμοδοτών την Μπεάτε Μίλερ, όταν η ίδια, σε φιλική συζήτηση, αποκάλυψε ότι είναι λεσβία. Η κ. Μίλερ διαμαρτυρήθηκε: "Εχω μια μόνο ερωτική σύντροφο και το τεστ έχει αποδειχθεί αρνητικό. Για ποιο λόγο πρέπει να στιγματισθώ ως ακατάλληλη για αιμοδότρια; Αν ήμουν άντρας θα με θεωρούσαν ιδανικό αιμοδότη: είμαι υγιής, πιστή, ζω σε σταθερό περιβάλλον και μάλιστα με μια μόνο γυναίκα." Ο αρμόδιος γιατρός του Ερυθρού Σταυρού αμύνθηκε λέγοντας ότι αυτός απλώς ακολουθεί οδηγίες: "Δεν γνωρίζω τις λεσβιακές σεξουαλικές πρακτικές. Πρέπει να ενημερωθώ." Τελικά η υπόθεση διευθετήθηκε, με παρέμβαση άνωθεν. Ο εκπρόσωπος Τύπου του διεθνούς οργανισμού υποχρεώθηκε να ξεκαθαρίσει: "Οι λεσβίες μπορούν να δίνουν αίμα στη Βαυαρία. Κανείς δεν το αρνείται."
Λιγότερο επιτυχής υπήρξε η πρόσφατη καμπάνια του Ερυθρού Σταυρού στα πανεπιστήμια του Καναδά. Οι φοιτητές της Οτάβας διαμαρτυρήθηκαν τον περασμένο Μάρτιο για τις αδιάκριτες ερωτήσεις των υπευθύνων της αιμοληψίας, και θεώρησαν ότι προσβάλλονται οι ομοφυλόφιλοι συμφοιτητές τους. Η καμπάνια ματαιώθηκε.
 

(Ελευθεροτυπία, 28/6/1997)