Xίλια χρόνια χωρίς θήλεα

"Η Ευρώπη να σεβαστεί το άβατο"
("Καθημερινή", 17/9/97)

Αυτή τη φορά, η "Αυγή" "λογόκρινε" ελαφρώς τον ευρωβουλευτή του Συνασπισμού. Γιατί ο Αλέκος Αλαβάνος, ηγούμενος ευρωπαϊκής εκστρατείας υπέρ της διατήρησης των "ανέκαθεν κρατούντων" στην Ελλάδα, δεν περιορίστηκε να χαρακτηρίσει "δογματικό 'φεμινισμό'" τη στάση των δύο γυναικών υπουργών εξωτερικών (Σουηδίας και Φινλανδίας) που τόλμησαν να αμφισβητήσουν την ελληνική θέση για το άβατο του Αγίου Ορους. "Στο όνομα κάποιου ανόητου δογματικού 'φεμινισμού'", ήταν η ακριβής διατύπωση του ευρωβουλευτή, "δεν είναι δυνατό να αγνοείται ο ελληνικός πολιτισμός, η υπερχιλιετής ιστορία και παράδοση του Αγίου Ορους, ο ρόλος του στα Βαλκάνια και το σύνολο της Ορθοδοξίας".
"Ανόητες", λοιπόν, και "δογματικές" όσες αρνούνται να θεωρήσουν αυτονόητους τους αποκλεισμούς που οι "υπερχιλιετείς" παραδόσεις επιβάλλουν στο γυναικείο φύλο. Ουδεμία έκπληξη. Κάθε φορά που για κάποιο λόγο έρχεται στην πολιτική επικαιρότητα το Αγιο Ορος και το ειδικό προνομιακό καθεστώς του, το θέμα θεωρείται λήξαν προτού καν εκστομιστεί η αντίθετη άποψη. Ποια συζήτηση μπορεί να γίνει με τις "έξαλλες φεμινίστριες" και τους μετρημένους στα δάχτυλα του ενός χεριού "γραφικούς" άνδρες υποστηρικτές τους; Δεν αποσιωπούνται έτσι μόνον όσες απόπειρες παραβίασης του αβάτου σημειώθηκαν στο παρελθόν από γυναίκες, που επέλεξαν το συμβολισμό της ανυπακοής για να αντιταχθούν στην "υπερχιλιετή" απαγόρευση. Κυρίως αγνοούνται συστηματικά τα ισχυρά επιχειρήματα που εκφράστηκαν κατά καιρούς κατά του αβάτου, θίγοντας σοβαρά ζητήματα ιστορικής και συνταγματικής τάξης. Ποιος θυμάται, για παράδειγμα, την εξαιρετική ανάλυση του Γ. Δασκαλάκη περί αντισυνταγματικότητας του αβάτου (1963) ή τη σχετική συζήτηση στη Βουλή που προκάλεσε το 1976 η συγκινητική εμμονή του Ιωάννη Κουτσοχέρα;

Ως εδώ, η ανακίνηση της υπόθεσης δεν εμφανίζει την παραμικρή πρωτοτυπία. Για μια ακόμη φορά, οι ενεχόμενοι επιχειρούν να κλείσουν βιαστικά το θέμα ερήμην των άμεσα ενδιαφερομένων, δηλαδή των γυναικών (για την ακρίβεια των "θηλέων", όπως προβλέπει το εξόχως προοδευτικό άρθρο 186 του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Ορους, που εξομοιώνει τους ανθρώπους γένους θηλυκού με τα ζώα και, παραταύτα, επικυρώνεται από το Σύνταγμα της χώρας). Υπάρχει, ωστόσο, και μια "λεπτομέρεια" που έχει να μαρτυρήσει πολλά για τους τρόπους με τους οποίους ασκείται η πολιτική στις μέρες μας: αναφερόμαστε στο "εμπάργκο" που έχει επιβληθεί από τότε που τέθηκε και πάλι ζήτημα αβάτου σε κάθε πληροφορία σχετική με τις πρωτοβουλίες της ελληνικής κυβέρνησης στα ευρωπαϊκά όργανα. Καθώς οι καθ' ύλην αρμόδιοι τηρούν μια απίστευτη σιγή για το θέμα, τα μέσα ενημέρωσης περιορίζονται τους τελευταίους μήνες στην άκρως επιλεκτική ενημέρωση που τους διοχοτεύουν άλλοτε "η αγιορείτικη κοινότητα" ή "κυβερνητικοί κύκλοι" και άλλοτε "στελέχη του διπλωματικού σώματος" ή "παράγοντες οικονομικοί".
Αν επιχειρήσουμε να βάλουμε κάποια τάξη στην αποσπασματική -και συχνά αντιφατική- αυτή ειδησεογραφία, καταλήγουμε στο εξής συνοπτικό χρονικό: Τις παραμονές της Διακυβερνητικής στο Αμστερνταμ διέρρευσε σε μερίδα του Τύπου ότι με επείγον υπόμνημά της η Ιερά Κοινότης ζητούσε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον πρωθυπουργό και τους αρμόδιους υπουργούς Εξωτερικών να θέσουν το ζήτημα του αβάτου στην ολλανδική πόλη και να επιχειρήσουν να προστεθεί πρωτόκολλο στην αναθεώρηση της Συν8ήκης του Μάαστριχτ που να διασφαλίζει το ειδικό καθεστώς του Αθω. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, οι φόβοι των αγιορειτών βασίζονταν σε επιστημονική γνωμοδότηση των καθηγητών Σκανδάμη, Κονιδάρη και Αλιβιζάτου, οι οποίοι έκριναν ότι η ισχύουσα "κοινή δήλωση" της Συνθήκης του Μάαστριχτ δεν έχει νομική ισχύ και το άβατο μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο με απλή προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο μιας οιασδήποτε ευρωπαίας πολίτιδος. Παράλληλες πληροφορίες έφεραν την κυβέρνηση απρόθυμη να θέσει το ζήτημα και να αξιολογεί διαφορετικά τις προτεραιότητες της στιγμής.

Πιέσεις επί πιέσεων

Από ό,τι προκύπτει, η ελληνική αντιπροσωπεία έφυγε από το Αμστερνταμ έχοντας εξασφαλίσει μια απλή μονομερή δήλωση για το καθεστώς του Αγίου Ορους, η οποία δεν φάνηκε αρκετή στους αγιορείτες. Συνεχίστηκαν έτσι οι πιέσεις τους για μια σαφέστερη κατοχύρωση των ειδικών προνομίων του Αθω. Οι πιέσεις αυτές αποκρυσταλλώθηκαν και σε επιστολή όπου ζητούσαν να καταβληθεί μία ακόμη προσπάθεια προκειμένου να βελτιωθεί η σχετική αναφορά στο κείμενο της συνθήκης του Αμστερνταμ. Πάντοτε κατά τις πληροφορίες που διέρρευσαν στον Τύπο, μερίδα των αγιορειτών έπεισε τον, αρχικά δύσπιστο, υπουργό Πολιτισμού να πιέσει με τη σειρά του τον υπουργό Εξωτερικών και έτσι οδηγηθήκαμε στην πρόσφατη κίνηση της ελληνικής πλευράς. Εχοντας δηλαδή τη θετική γνώμη της Ιεράς Κοινότητος, ο Θ. Πάγκαλος επιχείρησε να περάσει από το συμβούλιο υπουργών Εξωτερικών της Ενωσης τη μονομερή δήλωση της Ελλάδας για την προστασία του ισχύοντος αθωνικού καθεστώτος, με σκοπό την προσθήκη της με τη μορφή πρωτοκόλλου. Η άρνηση των δύο γυναικών υπουργών να υιοθετήσουν την ελληνική κίνηση προκάλεσε τη γνωστή αντίδραση του ευρωβουλευτή Αλαβάνου.
Αν κάτι λοιπόν έχει να μας διδάξει η πρόσφατη ανακίνηση του ζητήματος, είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση επιθυμεί την πάση θυσία σιωπηλή διευθέτησή του. Δεν έχει άδικο. Αν αρχίσει μια ανοιχτή συζήτηση για το πρόβλημα του αβάτου, κινδυνεύει να διαταραχθεί εκ βάθρων η "συναίνεση" που κατασκευάζεται από αρμοδίους και μη, στο παρασκήνιο. Τότε, όλοι αυτοί που ξεμπερδεύουν σήμερα εύκολα κραυγάζοντας υπέρ της υπερχιλιετούς παράδοσης, θα αναγκαστούν να τοποθετηθούν με συγκεκριμένα επιχειρήματα υπέρ της συνταγματικότητας μιας ρύθμισης που ταυτίζει ανθρώπους με ζώα και θεσμοθετεί τη μιαρότητα του μισού πληθυσμού της χώρας. Ισως αυτό να φοβήθηκε ο κύριος Ρέππας και έσπευσε να καταδικάσει την πρωτοβουλία Αλαβάνου, μιλώντας για "πρωτοβουλίες διαφόρων" που επιδιώκουν να δημιουργήσουν εντυπώσεις και "τελικώς βλάπτουν μια υπόθεση που έχει και την εθνική της διάσταση".
Αλλά δεν είναι μόνον η επικράτηση της παρασκηνιακής πολιτικής στο όνομα της διατήρησης ενός αμφιλεγόμενου στάτους κβο. Η σημερινή συγκυρία έχει και ένα δεύτερο σημαντικό χαρακτηριστικό: Αυτή τη φορά, το ιερό μένος υπέρ της διατήρησης του αβάτου εκφράστηκε από έναν πολιτικό της Αριστεράς, η οποία, αν δεν μας απατά η μνήμη, δεν συνηθίζει να ξιφουλκεί υπέρ των "ανέκαθεν κρατούντων". Κι αν η υποτίμηση των γυναικών έχει πλέον πάψει να μας προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη, πώς να ερμηνεύσουμε την όψιμη αγωνία του αριστερού ευρωβουλευτή για την αγιορείτικη παράδοση και τη συμβολή της στο "σύνολο της Ορθοδοξίας";

"Δεν υπάρχει θέμα"

Η απάντηση κρύβεται ίσως στις υπογραφές που συγκέντρωσε ο Αλέκος Αλαβάνος υπέρ της διατήρησης του αβάτου. Εννέα από τους τριάντα οκτώ ευρωβουλευτές που ανησυχούν για τις τύχες της "κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς" που συνιστά κατά τη γνώμη τους, το άβατο είναι Ελληνες: ο δεύτερος ευρωβουλευτής του ΣΥΝ Μιχάλης Παπαγιαννάκης, καθώς και οι Ν. Κακλαμάνης, Κ. Χατζηδάκης, Γ. Δημητρακόπουλος, Δ. Τσάτσος, Π. Σάρλης, Κ. Δασκαλάκη, Α. Τρακατέλλης. Βουλευτές, δηλαδή, ολόκληρου του εκπροσωπούμενου φάσματος, πλην ΚΚΕ, συνασπίζονται έναντι του κινδύνου αλλοίωσης της ελληνορθόδοξης κληρονομιάς από τους αδιάφορους για την πολιτιστική μας φυσιογνωμία ευρωπαϊκούς θεσμούς. Στο κλίμα αυτό, μία από τις τόσες ανώνυμες δηλώσεις "κυβερνητικών κύκλων" που τροφοδότησαν αυτές τις ημέρες τον ελληνικό Τύπο έχει τη σημασία της: Ούτως ή άλλως δεν υπάρχει θέμα αβάτου, καθησύχαζαν συντάκτρια των "ΝΕΩΝ" οι κυβερνητικοί αυτοί κύκλοι. Και εξηγούσαν ότι, ακόμη κι αν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφανθεί κάποτε κατά του αβάτου, η απόφαση δεν πρόκειται να εφαρμοστεί από την κυβέρνηση. Ιδού και το παράδειγμα: "Φαντάζεστε ένα πλήθος Σουηδών, ανδρών και γυναικών, να επιχειρεί να μπει στο Αγιον Ορος, οι μοναχοί να κάνουν αλυσίδα για να τους εμποδίσουν κι εμείς να στέλνουμε την αστυνομία εναντίον των μοναχών; Μια τέτοια εικόνα δεν θα τη δούμε ποτέ" (17/9).
Κάποτε, με άλλα λόγια, το άβατο δίχαζε τους Ελληνες πολίτες: τους άνδρες και τις γυναίκες, τους πιστούς και τους άπιστους. Σήμερα, εμφανίζεται να κινδυνεύει από τους "ξένους", υποχρεώνοντας τους ευαίσθητους Ελληνες, ανεξαρτήτως ιδεολογικών προκαταλήψεων, να το ασπαστούν ως στοιχείο της πολιτισμικής τους ταυτότητας.

Εξ οικείων

Βλέπουμε την τοποθέτηση των δυο γυναικών Υπουργών Εξωτερικών της Σουηδίας και Φιλανδίας σχετικά με το άβατο του Αγίου Ορους σαν μια φυσιολογική αντίδραση που απηχεί τις σύγχρονες απόψεις για τα δικαιώματα των γυναικών. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες υπουργοί κινήθηκαν μέσα στα πλαίσια της φεμινιστικής αντίληψης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών, πράγμα που συμμεριζόμαστε.
Αποδείχτηκε έτσι η σημασία της παρουσίας των γυναικών, που είναι ευαισθητοποιημένες στα ζητήματα του φύλου, σε καίρια πόστα πολιτικών αποφάσεων.
Αν κρίνουμε τα πράγματα από τη σκοπιά των δικαιωμάτων, δεν βρίσκουμε κανένα ουσιαστικό επιχείρημα υπέρ της διατήρησης ενός αναχρονιστικού καθεστώτος. Το μόνο "επιχείρημα" είναι η επίκληση της ιστορικής παράδοσης και της πολιτιστικής και θρησκευτικής ιδιαιτερότητας, αλλά και σ' αυτό υπάρχει σύγχρονη απάντηση. Οταν παρατηρείται σύγκρουση μεταξύ θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθολικά αναγνωρισμένων, όπως είναι η ισότητα των φύλων, και δικαιωμάτων που αναφέρονται σε (ή απορρέουν από) ιστορικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές παραδόσεις, τότε η απόλυτη προτεραιότητα δίδεται στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό είναι το γράμμα και το πνεύμα της Διάσκεψης της Βιέννης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, του 1993.
Αν η έμμονή στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών χαρακτηρίζεται δογματικός φεμινισμός ή ακόμη ανόητος φεμινισμός, ε! τότε τι να πούμε, λυπούμαστε πολύ.
Με την ευκαιρία, παρατηρούμε τελευταία ότι μια συστηματική και ολόπλευρη ιδεολογική επίθεση εξελίσσεται εις βάρος της ισότητας και του φεμινισμού απ' όλες τις πλευρές -και εξ οικείων... Είμαστε στο σημείο όπου πρέπει να αμυνθούμε, υπερασπιζόμενες τα αυτονόητα, αλλά αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα που πρέπει να μας απασχολήσει στα συλλογικά πλαίσια.

Φωτεινή Σιάνου (Μέλος Πολιτικής Γραμματείας Συνασπισμού)
Σούλα Παναρέτου (Μέλος Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής Συνασπισμού)