Οι απαγορευμένες λέξεις

"Αναβλήθηκε η δίκη για τη 'μακεδονική γλώσσα'"
                  («ΑΥΓΗ», 15/10/97)

ΕΙΝΑΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ μοιραίο, τη θριαμβευτική υποδοχή των νομοθετικών καινοτομιών περί προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων να διαδέχεται η αμηχανία, όταν τα όργανα της πολιτείας καλούνται να αναπροσαρμόσουν τη στάση τους με βάση τα νέα δεδομένα. Η παραπάνω διαπίστωση επιβεβαιώνεται, μεταξύ άλλων, και από τη διασταύρωση δύο πρόσφατων γεγονότων. Το ένα είναι η πανηγυρική υπογραφή από τη χώρα μας της Σύμβασης-Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων. Το δεύτερο, μια είδηση από την ακριτική Φλώρινα που πέρασε -όπως και τόσες άλλες, πλέον- στα "ψιλά" της εγχώριας ειδησεογραφίας. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1997, η Ελλάδα υπέγραψε στο Στρασβούργο την ευρωπαϊκή Σύμβαση για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων. Εκτιμώντας ότι "οι περιπέτειες της ευρωπαϊκής Ιστορίας έχουν δείξει πως η προστασία των εθνικών μειονοτήτων είναι αναγκαία για τη σταθερότητα, δημοκρατική ασφάλεια και ειρήνη της ηπείρου", το εν λόγω κείμενο προβλέπει μεταξύ άλλων και τα εξής:

* "Κάθε άτομο που ανήκει σε εθνική μειονότητα θα έχει το διακαίωμα να επιλέγει ελεύθερα εάν θα αντιμετωπιστεί ή όχι ως τέτοιο, και καμία αρνητική διάκριση δεν πρέπει να προκύπτει από αυτή την επιλογή του ή από την άσκηση των δικαιωμάτων του που συνδέονται με αυτήν" (άρθρο 3.1).

*"Τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν να προωθήσουν τις αναγκαίες συνθήκες, έτσι ώστε τα άτομα που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες να διατηρήσουν κι αναπτύξουν τον πολιτισμό τους, και να συντηρήσουν τα ουσιώδη στοιχεία της ταυτότητάς τους, τουτέστιν τη θρησκεία, τη γλώσσα, τις παραδόσεις και την πολιτισμική τους κληρονομιά" (αρθρ.5.1).

*"Κάθε άτομο που ανήκει σε εθνική μειονότητα έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί ελεύθερα και χωρίς ανάμιξη τη μειονοτική γλώσσα του, ιδιωτικά ή δημόσια, προφορικά ή γραπτά" (αρθρ.10.1).

*"Κάθε άτομο που ανήκει σε εθνική μειονότητα έχει το δικαίωμα να επιδεικνύει στη μειονοτική γλώσσα του σήματα, επιγραφές και άλλες πληροφορίες ιδιωτικής φύσεως, ορατά στο κοινό" (αρθρ.11.2).

*"Σε περιοχές παραδοσιακά κατοικούμενες από αξιόλογους αριθμούς ατόμων που ανήκουν σε εθνική μειονότητα, τα συμβαλλόμενα μέρη θα προσπαθούν (...) να επιδεικνύουν παραδοσιακά τοπωνύμια, ονομασίες οδών και άλλες τοπογραφικές ενδείξεις που προορίζονται για το κοινό, και στη μειονοτική γλώσσα, όπου υπάρχει επαρκής απαίτηση για τέτοιες ενδείξεις" (αρθρ.11.3).

Μια πινακίδα
 

Ποιος μπορεί να είναι ο αντίκτυπος αυτών των ρυθμίσεων στην εγχώρια ελληνική πραγματικότητα; Μια δίκη στη Φλώρινα, τρεις μόλις βδομάδες μετά την υπογραφή της παραπάνω Σύμβασης, επιτρέπει να διαγνώσουμε τα προβλήματα που συναντά η προσπάθεια εφαρμογής στην πράξη ακόμα και των στοιχειωδέστερων από τις προβλέψεις της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Κατηγορούμενοι για το αδίκημα της "διέγερσης των πολιτών σε αμοιβαία διχόνοια" ήταν τέσσερα στελέχη του τοπικού μειονοτικού κόμματος "Ουράνιο Τόξο" (Π.Βοσκόπουλος, Π.Βασιλειάδης, Β.Ρώμας, Κ.Τασόπουλος) · πέτρα δε του σκανδάλου, η ανάρτηση μιας δίγλωσσης πινακίδας.

Θυμίζουμε επί τροχάδην τα γεγονότα. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1995, το "Ουράνιο Τόξο" (πολιτικός σχηματισμός, που στις ευρωεκλογές της περασμένης χρονιάς είχε πάρει στο Νομό Φλώρινας 2.250 ψήφους, ποσοστό 5, 7%) εγκαινίασε τα γραφεία του στην πόλη. Στην πρόσοψη των γραφείων είχε τοποθετηθεί πινακίδα με τη δίγλωσση επιγραφή "Ουράνιο Τόξο - Ν.Ε.Φλώρινας", στα ελληνικά και τα σλαβομακεδονικά. Αμέσως άρχισε μια κινδυνολογική εκστρατεία από ορισμένα συγκεκριμένα δεξιά κι ακροδεξιά έντυπα ("Στόχος", "Χρυσή Αυγή", "Αδέσμευτος Τύπος", "Ελεύθερος Τύπος"), με βασικό άξονα την "ανοχή" των - εκλεγμένων με το ΠΑΣΟΚ- νομαρχιακών αρχών αλλά και της κυβέρνησης απέναντι στους "φιλοσκοπιανούς Σλάβους".

Ακολούθησε η έκδοση ψηφισμάτων διαμαρτυρίας από την τοπική Εκκλησία και το Δικηγορικό Σύλλογο και, στις 13 Σεπτεμβρίου, το κατέβασμα της πινακίδας από την αστυνομία, με εισαγγελική παραγγελία. Τα γεγονότα θα κορυφωθούν την επόμενη νύχτα, με την πολιορκία των γραφείων του "Ουράνιου Τόξου" από δεκάδες "αγανακτισμένους πολίτες", επίθεση κατά του κτιρίου και τελετουργική πυρπόληση των "ανθελληνικών" επίπλων και εντύπων στη μέση του δρόμου, υπό τη διακριτική εποπτεία των αστυνομικών οργάνων. Το πρώτο σκέλος της υπόθεσης έκλεισε με δίωξη των στελεχών του κόμματος για "διέγερση σε διχόνοια", βάσει του άρθρου 192 του Ποινικού Κώδικα -της μετεμφυλιακής εκείνης διάταξης που, σε παλιότερες εποχές, καθιστούσε τους αριστερούς υπόλογους για τον "εκνευρισμό" των εθνικοφρόνων που τους έσπαζαν στο ξύλο... Την περασμένη Τρίτη, η υπόθεση έφτασε στο ακροατήριο.

Φλώρινα-Λέριν

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, για όποιον ξεφυλλίσει τη σχετική δικογραφία, είναι η μετεξέλιξη των επιχειρημάτων περί του τι ήταν αυτό που οδήγησε στην "αμοιβαία διχόνοια". Τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής, τα ψηφίσματα καταγγελίας αλλά και οι καταθέσεις των μαρτύρων κατηγορίας στον ανακριτή, όλα συγκλίνουν στο ότι συστατικά στοιχεία της "πρόκλησης" υπήρξαν η χρήση της τοπικής σλαβικής γλώσσας, του επίσης σλαβικού τοπωνυμίου "Λέρινσκι" για το Νομό Φλώρινας και η κυριλλική γραφή.

"Υπήρχε μια οργή", καταθέτει λ.χ. ο μάρτυρας κατηγορίας γιατρός Ι. Γερμανίδης, "όχι για τις λέξεις `Ουράνιο Τόξο, αλλά για τις λέξεις που αναγράφονταν στο σλαβικό ιδίωμα" · "είναι απαράδεκτο σε γραφεία πολιτικού κόμματος να αναρτάται πινακίδα όπου με σλαβικά γράμματα αναφέρεται ο όρος Λέρινσκι, δηλαδή σλαβοποιημένο το όνομα της πόλης", συμπληρώνει ο καθηγητής Μ.Ε. Αθ.Γερμανίδης, για να προσθέσει: "εξ όσων γνωρίζω, απαγορεύεται σε ελληνικά κόμματα να χρησιμοποιούν στον τίτλο τους ξενόγλωσση γραφή".

Παρόμοιο είναι το περιεχόμενο των καταθέσεων και των υπόλοιπων μαρτύρων κατηγορίας, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται εκπρόσωποι των κυριότερων πολιτικών κομμάτων (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ, ΚΚΕ, ΣΥΝ) και ο δημοσιογράφος Τηλέμαχος Κόκκος. Η ανάρτηση επιγραφής "με γράμματα του σλαυϊκού αλφαβήτου" είναι αυτό που καταδικάζεται στην ανακοίνωση της "Γενικής Συνάξεως Ιερέων", ενώ ο Δικηγορικός Σύλλογος στηλιτεύει το γεγονός ότι η επίμαχη πινακίδα ήταν "γραμμένη στην ανύπαρκτη, για εμάς, γλώσσα της FYROM και με χαρακτηρισμό της πόλης μας με σλάβικη ονομασία".

Του χρόνου ξανά

"Φυσιολογικοί" λίγο-πολύ για την εποχή των συλλαλητηρίων οι ισχυρισμοί αυτοί θα ήταν αδύνατο να σταθούν στη σημερινή συγκυρία σε οποιοδήποτε δικαστήριο. Πώς είναι δυνατό να θεωρηθεί αδίκημα η άσκηση συγκεκριμένων δικαιωμάτων (δημόσια χρήση της μητρικής γλώσσας, παράληλη χρήση των "παλιών" τοπωνυμίων), την προστασία των οποίων ανέλαβε να εγγυηθεί το ελληνικό κράτος; Στο κλητήριο θέσπισμα, η στοιχειοθέτηση της "πρόκλησης" έχει πάντως αλλάξει: πρόβλημα, κατά τις διωκτικές αρχές, δε συνιστά πλέον ούτε το κυριλλικό αλφάβητο, ούτε η "ανύπαρκτη" γλώσσα, ούτε το "Λέρινσκι", αλλά η λέξη "κομιτέτ" (=επιτροπή), η οποία υποτίθεται ότι παραπέμπει στους κομιτατζήδες των αρχών του αιώνα και σε παλιά μίση και πάθη της περιοχής. Βεβαίως θα μπορούσε να παραπέμπει και στο "Ελληνομακεδονικό Κομιτάτο" των Μακεδονομάχων της ίδιας περιόδου ("Ελληνομακεντόνσκι Κομιτέτ οτ Ατινα", στις σλαβόγλωσσες εκδόσεις του), αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία... Πολύ πιο σύγχρονο και αποτελεσματικό ήταν άλλωστε το επιχείρημα της διεθνούς συμπαράστασης στους κατηγορούμενους -από οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία, το Human Rights Watch και οι αντιπροσωπείες της Ομοσπονδίας Ελσίνκι από διάφορες χώρες.

Η θέση του δικαστηρίου ήταν, όντως, αρκετά λεπτή. Τελικά, ένα απρόοπτο αυτόφωρο πρόσφερε τη σολομώντεια λύση της αναβολής. Οι τέσερις κατηγορούμενοι, που εξέφρασαν την επιθυμία να γίνει η δίκη, θα χρειαστεί να περιμένουν έναν ακόμη χρόνο, για να διαπιστώσουν κατά πόσον η ελληνική Πολιτεία σέβεται την υπογραφή της.

(Ελευθεροτυπία, 18/10/1997)