Το λεωφορείο της μεγάλης φυγής

"Εμείς ξέρουμε ότι χώρες με προηγμένα συστήματα ασφαλείας, όπως Γερμανία, ΗΠΑ, Ισραήλ, κλπ, αναλαμβάνουν με ειδικές δυνάμεις -και με μεγάλα ποσοστά επιτυχίας- τη διάσωση των υπηκόων τους, ακόμη και όταν βρίσκονται όμηροι σε ξένη χώρα."
(Τίτος Παρτσαφυλλίδης, νευρολόγος-ψυχολόγος, "Βραδυνή" 3/6)

Τελικά ποιο συμπέρασμα πρέπει να βγάλουμε από την τραγική κατάληξη της απαγωγής του λεωφορείου των ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης από τον Αλβανό μετανάστη Αντόν Φλαμούρ; Αν ακολουθήσουμε τη συμβουλή των αναλυτών της τηλεόρασης, όλα θα έπρεπε να γίνουν διαφορετικά:
- Η ελληνική αστυνομία θα 'πρεπε να είχε αναλάβει "πρωτοβουλία", δηλαδή να έχει επιχειρήσει επέμβαση εντός του ελληνικού εδάφους.
- Θα έπρεπε να έχει αποφευχθεί η μετάβαση του λεωφορείου στην Αλβανία, διότι εκεί η αστυνομία είναι αναξιόπιστη.
- Κακώς έδρασε η κυβέρνηση, υπό το κράτος του πανικού που είχε προκληθεί μετά το φιάσκο της οδού Νιόβης.
Φυσικά είναι εύκολο εκ των υστέρων να διατυπώνει κανείς οποιεσδήποτε μεγαλοφυείς ή λιγότερο μεγαλοφυείς προτάσεις. Αλλά η επιμονή ορισμένων αναλυτών να υποδεικνύουν -πάντα εκ των υστέρων- τεχνικές παραλείψεις της αστυνομίας, αναφέροντας τι θα έκαναν οι ίδιοι (όπως, π.χ., ότι η ΕΛΑΣ θα 'πρεπε να ξεβιδώσει κάποιο σωληνάκι στο λεωφορείο για να το σταματήσει, ή να δίνουν τα λεφτά στον απαγωγέα λίγα-λίγα για να τον καθυστερήσουν) καταλήγει σε πλήρη παραλογισμό. Και η σχετική ανταλλαγή απόψεων στα πάντα φιλόξενα τηλεοπτικά τοκ-σόου έχει μια μόνιμη επωδό: "η αστυνομία θέλει εκπαίδευση", "απελάστε τους Αλβανούς".

Μοντέλο "Γερμανία"

Δημοσιεύουμε σε διπλανή στήλη την περιγραφή μιας περίπτωσης απαγωγής ομήρων στη Γερμανία. Η υπόθεση αυτή είναι πολύ διδακτική για όσους επιμένουν ότι το πρόβλημα βρίσκεται στην "έλλειψη εκπαίδευσης" της αστυνομίας ή στην εγκληματική "προχειρότητα" των Αλβανών. Οι ομοιότητες είναι εκπληκτικές:
- Οι απαγωγείς με την όμηρο κατέληξαν σε ένα λεωφορείο της γραμμής.
- Σ' όλη τη διάρκεια της απαγωγής, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι ρεπόρτερ, οι οποίοι έπαιρναν κάθε τόσο συνεντεύξεις από τους απαγωγείς και χρησίμευαν ως μεσάζοντες της αστυνομίας.
- Η γερμανική αστυνομία επέτρεψε τη μετάβαση του αυτοκινήτου των απαγωγέων σε μια άλλη χώρα (Ολλανδία).
- Ακόμα και το ποσό που ζήτησαν οι απαγωγείς ήταν το ίδιο.
Θα μπορούσε, μάλιστα, να πει κανείς ότι η υπόθεση αυτή στη Γερμανία ήταν ευκολότερη για την αστυνομία, εφόσον οι απαγωγείς δεν διέθεταν απασφαλισμένη χειροβομβίδα. Και όμως. Η κατάληξη ήταν τραγική. Η όμηρος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια ξαφνικής ανταλλαγής πυρών, με την ευθύνη της αστυνομίας.
Η υπόθεση αυτή έγινε αφορμή για μια τεράστια συζήτηση στη Γερμανία. Μίλησαν κι εκεί για "ανικανότητα της αστυνομίας". Ακόμα και το σοβαρό περιοδικό "Ντερ Σπίγκελ" αφιέρωσε το εξώφυλλό του στην "ανημπόρια" της αστυνομίας. Ομως η εμπειρία αυτή του 1988 υποχρέωσε τη γερμανική αστυνομία να αναθεωρήσει την πρακτική της. Οταν κλήθηκε να αντιμετωπίσει τη "θεαματικότερη περίπτωση απαγωγής ομήρου της μεταπολεμικής Γερμανίας" ("Τάγκεστσάιτουνγκ", 29/6/1995), η αστυνομία έσπευσε να ικανοποιήσει τα αιτήματα των δραστών και τους επέτρεψε να διαφύγουν με λύτρα 5 εκατομμύρια μάρκα. Οι 16 όμηροι δεν έπαθαν τίποτα.

Η επιτυχία της αλβανικής αστυνομίας

Δυστυχώς, αν πρέπει να κρίνουμε κι εμείς με τη σειρά μας τη στάση της αλβανικής αστυνομίας, θα λέγαμε ότι έδρασε με τον τρόπο που διδάσκονται οι ειδικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο. Οσοι, λοιπόν, επικαλούνται τις "ειδικές δυνάμεις" των ΗΠΑ, του Ισραήλ και της Γερμανίας, θα 'πρεπε πρώτα να ενημερωθούν για την πραγματική δράση αυτών των μονάδων. Η πιο πολυσυζητημένη περίπτωση είναι η επέμβαση των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων στο Ουέικο, τον Απρίλιο του 1993. Για να σώσει, υποτίθεται, τους ομήρους μιας αίρεσης φανατικών, η αστυνομία πολιόρκησε το καταφύγιό τους επί 51 ημέρες και στο τέλος επιτέθηκε με άρματα μάχης. Η κατάληξη ήταν να σκοτωθούν 87 από τους 95 εγκλείστους και ανάμεσά τους 17 παιδιά.
Ανάλογη είναι η "αποτελεσματικότητα" των ισραηλινών ειδικών μονάδων. Κατά την περιβόητη επέμβασή τους, τον Ιούλιο του 1976, στο αεροδρόμιο Εντεμπε -την οποία πολλοί μνημόνευσαν ως υποδειγματική τις τελευταίες ημέρες- δεν σκότωσαν μόνο τους 7 Αραβες αεροπειρατές, αλλά και 3 ομήρους, καθώς και 20 στρατιώτες της Ουγκάντα, που δεν ήξεραν από πού τους ήρθε.
Η αρχή που διέπει τις επεμβάσεις αυτών των ειδικών δυνάμεων είναι ότι ο κύριος στόχος είναι να μην διαφύγει ο απαγωγέας. Το αν θα μπει σε κίνδυνο η ζωή των ομήρων, αυτό θεωρείται δευτερεύον πρόβλημα. Πάση θυσία πρέπει να μην δοθεί το μήνυμα σε υποψήφιους νέους απαγωγείς ότι θα μπορούσαν να ξεφύγουν ζωντανοί. Ακόμα κι όταν τελειώσει το επεισόδιο, συνήθως οι αστυνομικοί βρίσκουν ευκαιρία να εκτελέσουν εν ψυχρώ το δράστη.

Φονική ψύχωση

Οι Αλβανοί αστυνομικοί, ακολουθώντας πιστά αυτή την αρχή, σκότωσαν τον απαγωγέα δύο φορές. Την πρώτη, πυροβολώντας τον άτυχο νεαρό επιβάτη. Τη δεύτερη, δίνοντας χαριστική βολή στον ήδη εξουδετερωμένο δράστη. Γι' αυτή, τη δεύτερη εν ψυχρώ εκτέλεση, κανείς δεν έχει το θάρρος να διαμαρτυρηθεί. Οπως κανείς δεν έχει το κουράγιο να θυμηθεί, τώρα πια, τον μυστηριώδη θάνατο του Σορίν Ματέι στο θεραπευτήριο του Κορυδαλλού.
Δυστυχώς, όλες οι "σοβαρές" και "ειδικές" αστυνομικές δυνάμεις σ' όλο τον κόσμο θα θεωρούσαν την τραγική κατάληξη του Ελμπασάν, ως πολύ καλύτερη εκδοχή από την απελευθέρωση των ομήρων χωρίς τη σύλληψη του δράστη. Και πολύ μικρή σημασία θα έδιναν στο εξόφθαλμο γεγονός ότι ο απαγωγέας δεν ήταν κλασικός κακοποιός, αλλά ένας άνθρωπος στο τελευταίο σκαλί της απόγνωσης. Οση σημασία έδωσαν και στην εικόνα του απαγωγέα που έδιναν οι χωριανοί του και η σπιτονοικοκυρά του.
Ο υπουργός Δημόσιας Τάξης κ. Χρυσοχοϊδης, κατά τη διάρκεια της κρίσης, έκανε μια σαφή δήλωση, ότι προέχει η διάσωση της ζωής των ομήρων. Νομίζουμε ότι αυτή η δήλωση δεν πρέπει να αλλοιωθεί από μεταγενέστερες πιέσεις που ασκούνται, κυρίως από τα μέσα ενημέρωσης. Ούτε να αμαυρωθεί από τη θέσπιση αντιποίνων, σε βάρος των Αλβανών μεταναστών.
Για όσους επιμένουν να μιλούν για "σύνδρομο Νιόβης", θυμίζουμε ότι οι λεπτομέρειες της τραγικής κατάληξης της υπόθεσης εκείνης είναι ακόμα σκοτεινές, και ότι η "πάση θυσία" επέμβαση της αστυνομίας με τα γνωστά αποτελέσματα, επιβλήθηκε χάρη στο πιεστικό κλίμα που είχε επικρατήσει μετά τη "Λυκόβρυση", όταν ο Ματέι είχε κατορθώσει να διαφύγει. Ολοι μιλούσαν τότε για "γελοιοποίηση του κράτους" και για "εξευτελισμό της αστυνομίας". Η περίπτωση να αφήσουν για δεύτερη φορά τον Ματέι να ξεφύγει αποκλείστηκε εκ των πραγμάτων. Ας μην επαναληφθεί για δεύτερη φορά αυτή η αδιέξοδη και φονική ψύχωση.

Η μεγάλη "επιτυχία" των γερμανικών ειδικών δυνάμεων

Στις 16 Αυγούστου 1988 ο Γίργκεν Ρέσνερ, ο Ντίτερ Ντεγκόβσκι και η Μάριον Λέμπλιχ επιχειρούν να ληστέψουν μια τράπεζα στην πόλη Γκλάντμπεκ. Η απόπειρα αποτυγχάνει, οι ληστές παίρνουν δυο υπαλλήλους ως ομήρους και ζητούν ένα αυτοκίνητο για να διαφύγουν και 300.000 μάρκα. Το αίτημά τους γίνεται δεκτό. Στη Βρέμη καταλαμβάνουν ένα λεωφορείο της γραμμής και δίνουν τις πρώτες συνεντεύξεις. Δολοφονούν τον 15χρονο Εμανουέλε ντι Τζόρτζιο και κρατούν ως όμηρο τη 18χρονη Σίλκε Μπίσοφ. Επί 54 ώρες, το λεωφορείο με τους απαγωγείς και την όμηρο αφήνει το ματωμένο ίχνος του στους δρόμους της Γερμανίας και της Ολλανδίας. Στο κέντρο της Κολωνίας οι απαγωγείς, με το όπλο στο κεφάλι της ομήρου, δίνουν συνεντεύξεις. Οι τηλεοπτικές κάμερες και οι φωτογραφικές μηχανές σχεδόν αγγίζουν τα εξαντλημένα και παρανοϊκά πρόσωπα των δραστών, όπου διακρίνεται ότι αισθάνονται ηθοποιοί στη δική τους γκροτέσκα γκανγκστερική ταινία. Ο φακός στρέφεται στο ωραίο πρόσωπο της νεαρής γυναίκας, παραμορφωμένο από τον τρόμο. Δίπλα στους ρεπόρτερ συνωστίζονται φιλοθεάμονες περαστικοί. Ολοι θέλουν πάση θυσία να συμμετάσχουν σ' αυτή την γκανγκστερική ταινία, δηλαδή την πραγματικότητα. Ο ανταγωνισμός του μικροφώνου και της κάμερας δεν δίνει δεκάρα για τη ζωή όσων μετέχουν στο δράμα. Στα πρόσωπα των ρεπόρτερ διακρίνεις μια απίστευτη ηδυπάθεια, και σού 'ρχεται να ξεράσεις.
Σ' αυτό το ρυθμό συνεχίζεται το καραβάνι στην εθνική οδό: το αυτοκίνητο με τους απαγωγείς, τα περιπολικά και τα αυτοκίνητα των δημοσιογράφων. Αν δεν επρόκειτο για ανθρώπινες ζωές, η σκηνή θα ήταν για γέλια. Τις ξέρουμε αυτές τις σκηνές από τα αμερικανικά έργα. Ομως στην περίπτωσή μας δεν είναι οι φωτογενείς Μπόνι και Κλάιντ αυτοί που τρέχουν να ξεφύγουν. Είναι δυο διαταραγμένες προσωπικότητες που κανείς δεν επιχειρεί να τους βοηθήσει να διαφύγουν από την ίδια τους την γκανγκστερική ταινία. Ενας δημοσιογράφος τους οδηγεί στην εθνική οδό, τελικά η Σίλκε Μπίσοφ σκοτώνεται κατά την ανταλλαγή πυροβολισμών με άλλα αυτοκίνητα.
Σ' όλο αυτό το διάστημα, οι αστυνομικοί έπαιζαν το ρόλο που τους είχε ανατεθεί σε αυτή την ταινία: να μην επιτρέψουν πάση θυσία τη διαφυγή των γκάνγκστερ. Το επεισόδιο έθεσε όλους τους μετέχοντες υπό τον υστερικό καταναγκασμό της δημοσιότητας και στο τέλος η μυθοπλασία ολοκληρώθηκε με την ξανθή κοπέλα στο κέντρο. Αλλά και πάλι η πραγματικότητα υπερνίκησε τον μύθο (και ακριβώς αυτή η εμπειρία επιτάχυνε τον υστερικό ανταγωνισμό των πρωταγωνιστών του επεισοδίου με την απεικόνισή τους στα ΜΜΕ). Το κορίτσι δεν σώθηκε, αλλά θυσιάστηκε. Κι όλα αυτά, για έναν υψηλότερο μύθο: το κεφάλαιο. Πώς αλλιώς να κατανοήσουμε τη (σχεδόν σίγουρα θανατηφόρα για την όμηρο) μορφή της επέμβασης που επελέγη; Και μάλιστα, για ένα ποσό που οι φίλοι μας οι τραπεζίτες χαρακτήριζαν ως "ψίχουλα".

Απόσπασμα από άρθρο του Γκέοργκ Ζέεσλεν που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Τάγκεστσάιτουνγκ", δέκα χρόνια μετά το επεισόδιο (15/8/1998).