Στα ίχνη του εγκλήματος

"Οι εργατικές κατοικίες στο Καματερό έχουν χαρακτηριστεί με κόκκινο χρώμα"
        ("Αθηναϊκή" 14/9/1999)

Μια συστάδα κατοικιών στην περιοχή του Αγίου Σπυρίδωνα, στο Καματερό. Εργατικές πολυκατοικίες, με λίγους ορόφους, πιλοτές και μπαλκόνια με λουλούδια. Εντεκα κατοικίες, ογδόντα τέσσερα συνολικά διαμερίσματα, ισάριθμες πενταμελείς, κατά μέσον όρο, οικογένειες. Τα σπίτια κατασκευάστηκαν από τη ΓΕΤΕΜ για λογαριασμό του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ) από το 1987 ως το 1989 και παραδόθηκαν στους δικαιούχους το 1990. Πέμπτη μεσημέρι, και οι έντεκα πολυκατοικίες παρέμεναν ακόμη σημειωμένες με τους κόκκινους σταυρούς που έχουν αναγκάσει τους ενοίκους τους να μεταφερθούν στην πρόχειρη κατασκήνωση που έχει στηθεί εκεί κοντά. Αναμενόταν ήδη η δευτεροβάθμια επιτροπή ελέγχου που, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, δεν αποκλείεται να μετατρέψει το κόκκινο σε κίτρινο. Αυτή άλλωστε είναι και η επιθυμία των υπευθύνων του ΟΕΚ. Στο μεταξύ, επιτροπή του Τεχνικού Επιμελητηρίου που επισκέφθηκε τις πολυκατοικίες, το πρωί της Πέμπτης, αποφάνθηκε ότι τα κτίρια δεν είναι επικίνδυνα και ότι οι ένοικοί τους μπορούν να επιστρέψουν. Στους διπλανούς δρόμους, κατοικίες που έχουν αντέξει και άλλες που έχουν χαρακτηριστεί ακατάλληλες. Δύο μόλις βήματα παρακάτω, στην οδό Μακρυγιάννη, σπίτια χαμηλά, με οφθαλμοφανείς τις σοβαρές βλάβες από το σεισμό. Οι άνθρωποι σε αδιέξοδο: ο πρωτοβάθμιος έλεγχος δεν είχε ακόμη περάσει...

Τα κριτήρια της καταστροφής

Διαφορετικές οι ταχύτητες ελέγχου, διαφορετικά και τα προβλήματα των κατοίκων της ίδιας γειτονιάς. Ούτως ή άλλως, η περίπτωσή τους δεν εμπίπτει στις θεαματικές καταστροφές που μονοπωλούν την ειδησεογραφία των ημερών. Τα κανάλια κλήθηκαν να επισκεφθούν τις εργατικές πολυκατοικίες με τους κόκκινους σταυρούς, αλλά φαίνεται πως η επιτόπια αυτοψία τα απογοήτευσε: τα κριτήρια που πρυτανεύουν αυτόν τον καιρό δεν περιλαμβάνουν τις "ελάσσονες" καταστροφές, κυρίως όταν οι ενδιαφερόμενοι μοιάζουν διατεθειμένοι να τις διαχειριστούν με χαμηλούς τόνους. Μπορεί όμως τα ρεπορτάζ για το Καματερό να μη μεταδόθηκαν ποτέ από τα βασικά κανάλια, αλλά τα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα: Γιατί ένα ολόκληρο συγκρότημα σχετικά νεόδμητων εργατικών πολυκατοικιών εμφανίζει τόσο σοβαρά προβλήματα ώστε να κηρυχθεί συλλήβδην ακατάλληλο -έστω κι αν τελικά οι αρμόδιοι αποφασίσουν να το μετατάξουν στην ενδιάμεση κίτρινη κατηγορία; Είναι συνετό να ασχολούμαστε σχεδόν αποκλειστικά με τις καταρρεύσεις και να αδιαφορούμε για τα συμπεράσματα που μπορούμε να αντλήσουμε από περιπτώσεις σαν κι αυτή των εργατικών πολυκατοικιών στον Αγιο Σπυρίδωνα Καματερού; Οταν γίνεται τόσος λόγος για τις ευθύνες των ιδιωτών, πόσο πειστική είναι η σιγουριά των αρμοδίων για τις οικοδομές που σχεδιάστηκαν και χτίστηκαν με ευθύνη του δημοσίου, καθώς υπάρχουν δείγματα ότι η πραγματικότητα δεν είναι τόσο ρόδινη όσο επιχείρησαν να την παρουσιάσουν; Και, εντέλει, ποια διαδικασία "αποχαρακτηρισμού" ενός κτιρίου που αρχικά τοποθετήθηκε στην ανώτερη κλίμακα επικινδυνότητας μπορεί πράγματι να καθησυχάσει τους ξεσπιτωμένους ενοίκους του;
Με αυτά τα ερωτηματικά -και άλλα πολλά- βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι οι ένοικοι των εργατικών πολυκατοικιών του Καματερού. Στη στέγη του Οικολογικού Πολιτιστικού Συλλόγου "Αγίου Σπυρίδωνα", το μοναδικό κτίριο του συγκροτήματος που χαρακτηρίστηκε εξαρχής κίτρινο, συνομιλούμε με τον πρόεδρό του Ηλία Μπαλάγκα, την αντιπρόεδρο Μαρία Μπουφέα και τον γενικό γραμματέα Παναγιώτη Δραγώνα. Εκπρόσωποι του συνόλου των ενοίκων, οι τρεις συνομιλητές μας έχουν ακριβή εικόνα των προβλημάτων και ιεραρχούν με ψυχραιμία τις προτεραιότητες. Τους ακούμε να μας αφηγούνται την πρόσφατη εμπειρία τους.

Δεν φταίει κανείς;

Με το κτύπημα του σεισμού, οι έντεκα πολυκατοικίες τραυματίστηκαν σοβαρά. Τα σημάδια είναι σαφή. Οι ένοικοι βγήκαν έντρομοι. Εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και από τότε ζούν όπως όπως. Συμβουλεύτηκαν ιδιώτες μηχανικούς, γιατί οι αρμόδιοι για τους χαρακτηρισμούς των κτιρίων είχαν, φαίνεται, άλλες προτεραιότητες. Με την εξαίρεση ενός εκπροσώπου της κατασκευάστριας εταιρείας, της ΓΕΤΕΜ, ο οποίος ήταν καθησυχαστικός, όλοι οι άλλοι συμφωνούσαν ότι οι πολυκατοικίες είναι επικίνδυνες. Και αυτό δυστυχώς επιβεβαιώθηκε. "Υστερα από πέντε ολόκληρες μέρες ήρθαν οι μηχανικοί του δήμου και φυσικά τα έβγαλαν όλα κόκκινα", λέει η Μαρία Μπουφέα. "Από τότε προσπαθούμε να οργανώσουμε τη ζωή μας στα αντίσκηνα και περιμένουμε τον ΟΕΚ να επιληφθεί. Ευτυχώς που έχουμε το σύλλογό μας και μπορούμε να διεκδικούμε πιο αποτελεσματικά".
Οπως είναι προφανές, η συζήτηση στράφηκε στις πιθανές ευθύνες των κατασκευαστών και των επιβλεπόντων. Στην περίπτωσή μας δεν είχαμε να κάνουμε με τυχαίους εργολάβους. Ο ΟΕΚ δεν χτίζει πρόχειρα, δεν κερδοσκοπεί, ούτε έχει λόγους να αγνοεί τις αντισεισμικές προδιαγραφές. Ωστόσο, όπως αποδείχθηκε, τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι. Κάτι δεν έγινε όπως έπρεπε. "Είναι διαπιστωμένο από διάφορους μηχανικούς ότι στα κτίρια υπάρχουν σοβαρές κακοτεχνίες στα κλιμακοστάσια, στα φρεάτια των ασανσέρ και σε κεντρικά δοκάρια στη βάση των πολυκατοικιών", μας εξηγεί ο Παναγιώτης Δραγώνας, γενικός γραμματέας του συλλόγου των ενοίκων. Ο ίδιος γνωρίζει καλά από κατασκευές, αφού είναι εργοδηγός δημοσίων έργων. "Δεν εννοούμε ότι η κατασκευαστική εταιρεία ή ο ΟΕΚ έκλεψαν στο μπετόν, αλλά εξαρχής μερικές δουλειές δεν έγιναν σωστά. Πάνω απ' όλα, δεν μελετήθηκε το έδαφος του οικοπέδου", συνεχίζει ο κ. Μπαλάγκας, ο πρόεδρος του "Αγίου Σπυρίδωνα". "Οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής λένε ότι σ' αυτή την περιοχή κάποτε ήταν κάτι σαν χωματερή", σημειώνει, με πολλές επιφυλάξεις, ο κ. Δραγώνας.

"Αστοχίες"

Το βέβαιο είναι ότι όταν επελέγη το οικόπεδο, αλλά και όταν αποφασίστηκε -στα μέσα του 80- να χτιστούν τα 84 διαμερίσματα, δεν απασχολούσε κανέναν η σταθερότητα του εδάφους και πολύ περισσότερο η βαθύτερη σεισμικότητα του χώρου. Απευθυνθήκαμε στη διεύθυνση κατασκευών του ΟΕΚ για περισσότερες λεπτομέρειες. Το συμπέρασμα της διευθύντριας κ. Σπυροπούλου είναι ότι, αν οι συγκεκριμένες πολυκατοικίες χτίζονταν με τις σημερινές τεχνικές προδιαγραφές που ορίζει ο οργανισμός (δηλαδή περισσότερο άκαμπτα κτίρια, χωρίς πιλοτές κ.λπ.), μάλλον δεν θα είχαν πάθει τίποτα. Επομένως, με τα δεδομένα της εποχής -σύμφωνα με την κ. Σπυροπούλου- η κατασκευή και η επίβλεψη πήγαν καλά πλην ορισμένων αστοχιών στα κλιμακοστάσια και τα ασανσέρ. Οσο για το ζήτημα του εδάφους, η υπεύθυνη του ΟΕΚ είναι κατηγορηματική: "Δεν μας υποχρεώνει κανείς να πραγματοποιούμε ειδικές γεωλογικές έρευνες".
Κατά σύμπτωση, το 1995 οι ένοικοι των σπιτιών του ΟΕΚ στο Καματερό θέλησαν να μελετήσουν το ενδεχόμενο γεώτρησης στο οικόπεδο. Ανέθεσαν στο γραφείο Γεολογικών-Υδρογεωλογικών Ερευνών Ν.Δ. Λουκίδη την υπόθεση, η οποία τελικά κρίθηκε ασύμφορη. Ωστόσο σε ορισμένα της σημεία, η έκθεση του γεωλόγου γίνεται σήμερα -μετά την τραγωδία- αρκετά διαφωτιστική: "Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ήπια πρανή, τα οποία οφείλονται στην επικάλυψη της περιοχής από τις νεογενείς αποθέσεις και στη ρηξιγενή δράση της περιοχής, η οποία έχει προκαλέσει ρήγματα με κυρίαρχη διεύθυνση σχεδόν Β-Ν και θεωρείται ότι εξακολουθεί και επενεργεί έως και σήμερα". Η αναφορά στην τεκτονική του εδάφους είναι σαφέστερη: "Διαρρήξεις που είχαν γενική διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ και ΒΔ-ΝΑ έως Α-Δ προκάλεσαν βαθμιδωτή καταβύθιση της περιοχής, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αλεπάλληλων τάφρων και τεκτονικών κεράτων". Στο τέλος σημειώνει ότι, αν γίνει τελικά γεώτρηση, θα πρέπει να υποστηριχτούν με μπετόν τα τοιχώματα "καθότι αναμένονται πτώσεις λόγω της χαλαρότητας των υλικών".
Τα συμπεράσματα δεν είναι απλά, όταν έχουμε πια υπόψη μας ότι πολλοί και ποικίλοι είναι οι παράγοντες που τη στιγμή ενός μεγάλου σεισμού προκαλούν σοβαρές βλάβες στα κτίρια, βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή των ενοίκων τους. Εξίσου γνωστές είναι οι αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις που υφίσταται η σχετική νομοθεσία. Μόνο που εδώ, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, εκείνο που γίνεται σαφές είναι ότι το κακό θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αν το συγκεκριμένο συγκρότημα εργατικών πολυκατοικιών είχε σχεδιαστεί έτσι ώστε να βρεθεί "οχυρωμένο" μπροστά στην καταπόνηση που θα του προκαλούσε ένας ισχυρός σεισμός. Με δύο λόγια: δεν χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία για να υποθέσουμε ότι, αν ο ΟΕΚ είχε μελετήσει σοβαρότερα το χώρο, κάπως διαφορετικά θα έχτιζε τις "κόκκινες" κατοικίες του Καματερού.

(Ελευθεροτυπία, 18/9/1999)