Η ενοχλητική ιστορία μιας εφημερίδας

"Γιαννόπουλε, Σημίτη, διαβάστε ιστορία..."
                                ("Ριζοσπάστης" 11/2/2000)





Είχαμε χρόνια να δούμε κάτι τέτοιο: ένα κόμμα της Αριστεράς να οργανώνει την προεκλογική του εκστρατεία με κεντρικό άξονα όχι την προβολή των θέσεών του, αλλά την καταγγελία της κρατικής τρομοκρατίας εις βάρος του. Ο λόγος φυσικά για το ΚΚΕ, και την καμπάνια του σχετικά με τη μήνυση του "Ριζοσπάστη" για συκοφαντική δυσφήμιση από τον υπουργό Δικαιοσύνης, Ευάγγελο Γιαννόπουλο. Από τις διαδηλώσεις της περασμένης βδομάδας ώς την καθημερινή αρθρογραφία του κομματικού τύπου, είναι προφανές ότι η προβολή και καταγγελία της "συστηματικής επιχείρησης να φιμωθεί η εφημερίδα του λαού" συνιστά ένα από τα βασικά μέτωπα με τα οποία το κόμμα βαδίζει προς την εκλογική αναμέτρηση της 9ης Απριλίου, σε μια ευδιάκριτη προσπάθεια επανάληψης της περσινής "κινηματικής" προεκλογικής καμπάνιας. 

Δεν πρόκειται εδώ να διαπραγματευτούμε το δικαστικό μέρος της υπόθεσης (με το οποίο, άλλωστε, ούτε ο ίδιος ο "Ριζοσπάστης" δείχνει καμιά ιδιαίτερη διάθεση να ασχοληθεί). Το ενδιαφέρον μας θα εστιαστεί αποκλειστικά και μόνο στα ιδεολογικά συμφραζόμενα αυτής της εκστρατείας: στην επιστράτευση, δηλαδή, της πολύχρονης ιστορίας του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, για να δοθεί στην τωρινή (τουλάχιστον άκομψη) μήνυση εναντίον της εφημερίδας ένα ιστορικό βάθος και μια αίσθηση αγωνιστικής συνέχειας με το παρελθόν, αρκετά συζητήσιμα. Την πιο χαρακτηριστική αποτύπωση αυτής της οπτικής συναντάμε στο ειδικό ένθετο του Κυριακάτικου Ριζοσπάστη της 6.2.2000, με το χαρακτηριστικό τίτλο "80 χρόνια αγώνες για τα δίκαια του λαού, 80 χρόνια διώξεις από τους εχθρούς του λαού": μέσα σε 12 σελίδες παρελαύνουν, χωρίς την παραμικρή διαφοροποίηση σε σχέση με τις επιμέρους πολιτικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες κάθε περιόδου, όλα τα μέτρα που πάρθηκαν κατά καιρού ενάντια στην εφημερίδα -από τις επιδρομές του βενιζελικού παρακράτους τη δεκαετία του '20 και την εμφυλιοπολεμική καταστολή του 1945-47, ώς την επιβολή προστίμου το 1986 για πραβίαση της εισοδηματικής πολιτικής του ΠΑΣΟΚ... Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να αντιληφθεί κανείς ότι το πρώτο θύμα μιας τέτοιας ισοπεδωτικής και αγιογραφικής προσέγγισης είναι ακριβώς η ιστορία του εγχώριου εργατικού κι επαναστατικού κινήματος. Μια ματιά σε ορισμένες από αυτές τις διώξεις του απώτερου (και συγκεκριμένα του μεσοπολεμικού) παρελθόντος είναι αρκετά αποκαλυπτική. 

Ο μπινές υπουργός...

Η καταστολή του κομμουνιστικού τύπου από το ελληνικό κράτος (δημοκρατικό και μη) επί δεκαετίες, υπερβαίνει κατά πολύ τις επίσημες διώξεις, απαγορεύσεις και δικαστικές καταδίκες των κομματικών εντύπων. Χαρακτηριστική μπορεί να θεωρηθεί μια απόρρητη διαταγή του Γραφείου Ειδικής Ασφαλείας του Υπουργείου Εσωτερικών (29 Νοεμβρίου 1927, αρ.πρωτ.εμπ.30/21) προς τις ταχυδρομικές υπηρεσίες, "περί απαγορεύσεως της κυκλοφορίας εν Ελλάδι των εν Παρισίοις εκδιδομένων Κομμουνιστικών Δελτίων της Agence des Balkans και περιοδικού Correspondance Internationale, ως και παντός εκδιδομένου ενταύθα κομμουνιστικού εντύπου ή εικονογραφημένου δελταρίου προπαγανδιστικού προς πρόληψιν ενδεχομένης διασαλεύσεως της τάξεως". Η έκταση αυτής της "υπηρεσιακής" καταστολής γίνεται σαφέστερη αν αναλογιστούμε πως την εποχή του παραπάνω μέτρου το ΚΚΕ όχι μόνο ήταν νόμιμο αλλά διέθετε και πολυμελή εκπροσώπηση στο ελληνικό Κοινοβούλιο. Από απομνημονεύματα παλαίμαχων κομμουνιστών είναι επίσης γνωστό ότι σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, η διακίνηση του "Ριζοσπάστη" ήταν απαγορευμένη σε μεγάλο μέρος της επαρχίας, ιδίως στις "εθνικά ευαίσθητες" μειονοτικές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, και πως η άρση αυτών των απαγορεύσεων αποτελούσε ένα μόνιμο αίτημα των κομματικών παραστάσεων προς τις κατά τόπους δικαστικές αρχές.

Η εικόνα αυτών των διώξεων και περιοριστικών μέτρων είναι ωστόσο επικίνδυνα ελλιπής αν δεν αναφερθεί κανείς στο περιεχόμενο των υπό απαγόρευση πολιτικού μηνυμάτων. Ποιές ήταν οι απόψεις και οι ιδέες που προκάλεσαν τη διαρκή επιστράτευση κρατικών και παρακρατικών μηχανισμών για το πνίξιμό τους; Η επίκληση της ιστορικής συνέχειας ανάμεσα στο ΚΚΕ (Ελληνικό Τμήμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς) της εποχής και το σημερινό συνονόματό του κόμμα, λίγο μας διαφωτίζει. Ο ανυποψίαστος αναγνώστης μιας τέτοιας ισοπεδωτικής "ιστορικής" αναδρομής θα μπορούσε λχ να νομίσει ότι τα απαγορευμένα φύλλα της δεκαετίας του '30 εξέφραζαν την ανησυχία τους για την "ενδοτική" πολιτική των κυβερνήσεων Βενιζέλου στα "εθνικά μας θέματα" και ανησυχούσαν για τη διάβρωση της ελληνορθόδοξης βαλκανικής μας ταυτότητας από το δυτικόφερτο κοσμοπολιτισμό. Ουδέν ανακριβέστερον, που θάλεγαν κι οι παλιοί...

Υπάρχουν φυσικά και κάποιες μακρινές αναλογίες, όπως η διένεξη του "Ριζοσπάστη" με τον υπουργό Δικαιοσύνης του Βενιζέλου, Νικόλαο Αβραάμ, που είχε ως αποτέλεσμα τη δικαστική καταδίκη της εφημερίδας (και τον εξαναγκασμό της να κυκλοφορεί, για ένα διάστημα, ως "Νέος Ριζοσπάστης"). Η αμήχανη αναφορά του πρόσφατου αφιερώματος στο γεγονός αφήνει να εννοηθεί ότι η συγκεκριμένη δίωξη οφειλόταν στην προσβολή του τότε ...βασιλιά της Γιουγκοσλαβίας. Στην πραγματικότητα, όπως έχουμε αναφέρει αναλυτικά σε παλιότερο "Ιό" (12/5/31), η υπόθεση αφορούσε τις πρωτοσέλιδες αποκαλύψεις της εφημερίδας του ΚΚΕ για την προσωπική ζωή του υπουργού. Κάτω από τον οκτάστηλο τίτλο "Αποκάλυψη του αστικού παραδείσου. Οι ανήθικοι, αυτοί που έχουν λερωμένη τιμή, μιλάν για ηθική", το φύλλο της 11.8.31 αποκάλυπτε ότι "ο κ. Αβραάμ είναι κίναιδος, δηλαδής μπινές" και, συγκεκριμένα, "συνελήφθη επ' αυτοφώρω σ' ένα σεπαρέ έξω από την Αγία Παρασκευή μαζί με τον βουλευτή Αιγίνης Χατζή, κίναιδο κι αυτόν, και με δυο ναύτες να εκτελούν το ηθικό τους έργο. Τους έπιασαν μ' άλλα λόγια καβάλα, όπως λέει ο εργάτης και ο χωρικός". Συντάκτης του "αποκαλυπτικού" δημοσιεύματος, όπως αποκαλύφθηκε στη δίκη που ακολούθησε, δεν ήταν άλλος από το νεαρό τότε δημοσιογράφο Θανάση Κλάρα -τον μετέπειτα πρωτεργάτη της Αντίστασης, Λρη Βελουχιώτη...

...και το εθνικιστικό παραλήρημα 

Αν η αμηχανία απέναντι σε περιστατικά της κομματικής ιστορίας όπως το παραπάνω είναι λίγο πολύ κατανοητή, δε συμβαίνει το ίδιο με τις καθαρά πολιτικές διώξεις του κομμουνιστικού τύπου. Μια ολόκληρη σελίδα αφιερώνει πχ ο πρόσφατος 12σέλιδος απολογισμός των διώξεων του "Ρ" στη φασιστική επιδρομή του 1934 εναντίον των γραφείων της εφημερίδας, χωρίς την παραμικρή αναφορά στο πολιτικό κλίμα των ημερών ΄ η όλη αναφορά εξαντλείται σε μια γραφική περιγραφή της απεγνωσμένης υπεράσπισης των γραφείων από μια τριανταριά άοπλους αγωνιστές, απέναντι στη συνδυασμένη έφοδο εκατοντάδων φασιστών κι αστυνομικών. Το γεγονός αξίζει όντως μια εκτεταμένη διαπραγμάτευση, καθώς αποτελεί μια από τις πιο ξεκάθαρες περιπτώσεις συνεργασίας του επίσημου αστυνομικού μηχανισμού με το φασιστικό παρακράτος, για την καταστολή των "αντιπατριωτικών στοιχείων" που αρνούνταν να συμμορφωθούν με τις "εθνικές επιταγές" των ημερών. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Όλα ξεκίνησαν τη νύχτα της 16ης Νοεμβρίου, με επιδρομή μιας εικοσαριάς τραμπούκων της "Οργανώσεως Εθνικοφρόνων Εθνικοσοσιαλιστών" (γνωστότερης ως "Τρίαινα", από το έμβλημα που είχε υιοθετήσει στη θέση της γερμανικής σβάστικας) στα γραφεία του "Ριζοσπάστη", στην οδό Σωκράτους. Όταν οι επιτιθέμενοι αποκρούστηκαν από την περιφρούρηση των γραφείων, επενέβη η αστυνομία, με ρόπαλα και πραγματικά πυρά: "Η συμπλοκή πλέον έλαβε την μορφήν πεισματώδους μάχης, η οποία διήρκεσεν επί δύο ολοκλήρους ώρας και κατά το διάστημα της οποίας ερρίφθησαν περί τους πεντακοσίους πυροβολισμοί", αναφέρει χαρακτηριστικά το "Ελεύθερον Βήμα" της επομένης. "Τελικά οι αστυνομικοί κατώρθωσαν, θραύσαντες θύρας και παράθυρα, να εισέλθουν εις τα γραφεία του "Ριζοσπάστου" και να συλλάβουν τους κομμουνιστάς, περί τους 30 τον αριθμόν (...). Κατά την διάρκειαν της συμπλοκής η αστυνομία είχεν αποκλείσει τας περί την οδόν Σωκράτους οδούς και παρόδους, ηναγκάσθη δε να διαλύσει δια των κλόμπς διαφόρους μικροομάδας περιέργων, οι οποίοι συνεκεντρούντο εις τα πέριξ. Εκ των κομμουνιστών ετραυματίσθησαν δια κλόμπς μεν περί τους 10, εκ σφαιρών δε 5". Η σχετική ανακοίνωση του διοικητή της Ασφάλειας, Κατράμπασα, θα καλύψει πλήρως την αρχική επίθεση της "Τρίαινας", κατηγορώντας τους κομμουνιστές ότι, "ενεργούντες επί τη βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου", ...περιφρούρησαν τα γραφεία τους! Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι, ωστόσο, η ομοθυμία των εφημερίδων της επομένης, που σπεύδουν κι αυτές χωρίς δισταγμό να ταχθούν στο πλευρό των εθνικοσοσιαλιστών και των δυνάμεων της τάξεως. 

Μια αναδρομή στα δημοσιεύματα των ημερών, αποκαλύπτει το κλίμα που οδήγησε σ' αυτό το αντικομμουνιστικό ξέσπασμα. Βρισκόμαστε στο αποκορύφωμα της πρώτης μεταπολεμικής όξυνσης του βορειοηπειρωτικού, με την προσπάθεια της τότε αλβανικής κυβέρνησης να "εθνικοποιήσει" την εκπαίδευση κλείνοντας τα εκεί ελληνικά σχολεία. Στην Ελλάδα, βαθιά τραυματισμένη από την οικονομική κρίση και με τον αστικό πολιτικό κόσμο να συζητά δημόσια τα θέλγητρα μιας αυταρχικής εκτροπής "αλά ιταλικά", η επιστροφή των "εθνικών θεμάτων" στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας τροφοδοτεί μια πρώτη αναβίωση των εθνικιστικών ζυμώσεων και κινήσεων του παρελθόντος, που το ΚΚΕ και ο "Ριζοσπάστης" σπεύδουν χωρίς χρονοτριβή να καταγγείλουν. "Για πρώτη φορά, ύστερα από τον πόλεμο, γίνεται μια τόσο μεγάλη και καλά οργανωμένη προσπάθεια εθνικιστικού φανατισμού του ελληνικού λαού, αναστήλωσης, αναζωογόνησης του 'υπερπατριωτικού πνεύματος'. Μα και για πρώτη φορά τόσο άμεσες και απειλητικές εκδηλώνονται οι ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις της αστικοτσιφλικάδικης Ελλάδας", διαβάζουμε χαρακτηριστικά στο κύριο άρθρο της εφημερίδας την επομένη της φασιστικής επιδρομής. Ανάλογοι τόνοι επικρατούν και στα προηγούμενα φύλλα: "Κάτω οι εμπρηστές του πολέμου! Το βοειοηπειρωτικό αφορμή για την οργάνωση νέου ανθρωπομακελειού" (11/11) ' "Οι εμπρηστές του πολέμου στο έργο τους. Ετοιμάζονται να σας στείλουν πάλι στο σφαγείο! Κινητοποιούν τους οπλαρχηγούς για να εισβάλλουν στο αλβανικό έδαφος. Η εθνικιστική δημαγωγία προετοιμάζει τον πόλεμο για τα συμφέροντα μιας χούφτας εκμεταλλευτών" (12/11) ' "Πυρετώδεις κινήσεις των εμπόρων του πολέμου γύρω από το βορειοηπειρωτικό. Οι 'υπόδουλοι αδελφοί' σημαία για τα καταχτητικά σχέδια των ελλήνων τραπεζιτών, εμπόρων και βιομηχάνων" (13/11) ' "Η κυβέρνηση προετοιμάζει το μακελειό. Ένοπλα αποσπάσματα για την εισβολή στην Αλβανία. Οι εργαζόμενοι πρέπει να αγωνιστούν ενάντια στον απειλούμενο πόλεμο" (14/11). "Για μια τέτοια πατρίδα, που δεν ενδιαφέρεται για την πείνα και τη δυστυχία μας, που καταπιέζει κι αυτή με τον πιο βάρβαρο τρόπο τους Μακεδόνες, τους Εβραίους και τους Αλβανούς, όπως κάνουν και οι Αλβανοί μπέηδες με τους βορειοηπειρώτες", διακηρύττει το φύλλο της 10/11, "κανένας μας δεν είναι διατεθειμένος να θυσιαστεί". Την εικόνα συμπληρώνουν αφηγήσεις παλαιών πολεμιστών από τις βαρβαρότητες του ελληνικού στρατού κατά του άμαχου πληθυσμού στον πόλεμο της Μικρασίας αλλά και ρεπορτάζ για τις διακρίσεις του ελληνικού κράτους εις βάρος των Αλβανών της Τσαμουριάς. Και το μανιφέστο του κόμματος για τα γεγονότα, δημοσιευμένο δίπλα ακριβώς στο ρεπορτάζ για τη φασιστική επιδρομή ("Ρ" 18/11) κι απευθυνόμενο -μεταξύ άλλων- "προς τους Βορειοηπειρώτες και τους Αλβανούς της Ελλάδας", καταλήγει: "Εργαζόμενοι! Ο εχθρός δεν βρίσκεται στην Αλβανία. Ο εχθρός βρίσκεται μέσα στη χώρα μας. Είναι αυτοί που μας γδέρνουν και μας στέλνουν στον πόλεμο. Είναι οι κεφαλαιοκράτες, οι τραπεζίτες, βιομήχανοι, έμποροι, είναι οι τσιφλικάδες, οι στρατοκράτες, τα κόμματά τους, η κυβέρνησή τους, οι φασίστες. Αυτό τον εχθρό πρέπει να πολεμήσουμε και να εκμηδενίσουμε"!

Δύσκολο να στριμωχτούν όλα αυτά δίπλα στις απόψεις των κκ Ζουράρι και Κανέλλη, ή στα τοκ σόου του κ. Τράγκα... 

(Ελευθεροτυπία, 19/2/2000)