Ο νέος βαλκανικός αντιιμπεριαλισμός 


"14 Γάλλοι τραυματίσθηκαν στη Μητρόβιτσα"
                                            ("Καθημερινή" 8/3/2000)



Ρευστή από πάντα, η κατάσταση στα Βαλκάνια δεν έχει πάψει να μας εκπλήσσει την τελευταία δεκαετία. Οι πρόσφατες εξελίξεις στο νατοϊκό προτεκτοράτο του Κοσσυφοπεδίου δε θα μπορούσαν να ξεφύγουν απ' αυτό τον κανόνα: πάνω που όλοι έσπευδαν να προεξοφλήσουν τη "σταθερότητα" της Νέας Τάξης, αυτής που επιβλήθηκε στη σκιά των "ανθρωπιστικών" βομβαρδισμών της περασμένης άνοιξης, η Ιστορία αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά άκρως απρόβλεπτη -και, το κυριότερο, εφευρετική. Τούτη τη φορά, αντιμέτωποι με τα στρατεύματα κατοχής δεν είναι οι παραδοσιακοί Σέρβοι "αντιιμπεριαλιστές" αλλά οι Αλβανοί του Απελευθερωτικού Στρατού -οι μέχρι πρότινος σύμμαχοι, οι οποίοι εδώ και μήνες βιώνουν την ίδια παραζάλη της "εθνικής ολοκλήρωσης" που η χώρα μας έζησε εκείνη τη μακρινή δεκαετία του 1912-22. Το γεγονός ότι αυτή η "ολοκλήρωση" συνοδεύεται από αγριότητες εις βάρος όσων δεν χωρούν στα οράματα της "εθνικά καθαρής" πατρίδας, δεν θα έπρεπε να ξενίζει όσους γνωρίζουν έστω και στοιχειωδώς τις μεθόδους και τις διαδικασίες με τις οποίες οικοδομήθηκαν τα σύγχρονα εθνικά κράτη, κι όχι μόνο στα Βαλκάνια. Όλα αυτά όμως δεν είναι παρά ψιλά γράμματα για τους μαθητευόμενους μάγους της "διεθνούς κοινότητας", που είδαν το Κοσσυφοπέδιο ως το ιδανικό πεδίο για τη διεξαγωγή του πρώτου, πειραματικού "ανθρωπιστικού" τους πολέμου. Το μόνο που μένει σταθερό, είναι η αυτοϊκανοποιητική προβολή της εικόνας μιας καλοκάγαθης Δύσης, γεμάτης με καλές προθέσεις, που δυσκολεύεται να φέρει στα λογικά τους τους "αιώνιους Βαλκάνιους". Οι τελευταίοι, φυσικά, δύσκολα πείθονται από τα ρατσιστικά στερεότυπα με τα οποία επενδύεται όλο αυτό ερμηνευτικό σχήμα. Καθόλου περίεργο, λοιπόν, που στο τέλος αυτής της διαδικασίας γινόμαστε μάρτυρες της (ανά)γέννησης ενός έρποντος αντιιμπεριαλιστικού πνεύματος ανάμεσα σ' εκείνους ακριβώς τους Βαλκάνιους που βίωσαν από κοντά τον πατερναλισμό της δυτικής "προστασίας". Όπως ακριβώς συνέβη και στην Ελλάδα των νικητών του Εμφυλίου, των δεμάτων της ΟΥΝΡΑ και των μπαρμπάδων από το μακρινό Μπρούκλιν...

Αφορμή για τις παραπάνω διαπιστώσεις μας έδωσαν όχι μόνο οι τρέχουσες εξελίξεις στο Κόσοβο (και η ανατροπή του σχετικού ερμηνευτικού σχήματος των δυτικών ΜΜΕ) αλλά και η προσωπική μας εμπειρία από μια σειρά δημοσιογραφικές συναντήσεις με θέμα τις εθνικές διαμάχες στην περιοχή και την αντιμετώπισή τους από τα γηγενή ΜΜΕ. Μολονότι οργανωμένες από φορείς λίγο πολύ εναρμονισμένους με την κυρίαρχη σήμερα εκδοχή της "διεθνούς κοινότητας" και της "κοινωνίας των πολιτών", οι συναντήσεις αυτές μας έδωσαν την ευκαιρία να παρατηρήσουμε εν θερμώ τη διαδικασία της χειραφέτησης των διαμορφωτών της κοινής γνώμης της βαλκανικής μας περιφέρειας από τα κυρίαρχα βαλκανικά στερεότυπα. Καθοριστική σε κάθε περίπτωση φαίνεται πως υπήρξε η άμεση εμπειρία από την ασφυκτική δυτική πατρωνεία, τη χαώδη απόσταση ανάμεσα στις διακηρύξεις και τα έργα των επιτόπιων εκπροσώπων της "διεθνούς κοινότητας", και τις αποδιαρθρωτικές επιπτώσεις της παρέμβασης των "ειρηνοποιών" και των "ανθρωπιστών" πάνω στις τοπικές κοινωνίες. 

Η πρώτη φορά που διαπιστώσαμε αυτές τις τάσεις ήταν το Δεκέμβριο του 1998, κατά τη διάρκεια ενός τριήμερου σεμιναρίου για τη "δημοσιογραφική κάλυψη μειονοτικών ζητημάτων κι εθνοτικών συρράξεων" που οργανώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δημοσιογραφίας του Μάαστριχτ, στα πλαίσια του "Σχεδίου Ρουαγιομόν" της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη σταθερότητα στα Βαλκάνια. Φορείς της δυσφορίας για το τελικό προϊόν της Νέας Τάξης ήταν τότε κυρίως οι Βόσνιοι ("Μουσουλμάνοι") δημοσιογράφοι, που είχαν ζήσει από πρώτο χέρι την προπαγανδιστική "αξιοποίησή" τους από τους δυτικούς μηχανισμούς στη διάρκεια του πολέμου για να υποβληθούν σε ένα δρακόντειο -και προπαντός εξευτελιστικό- καθεστώς στρατιωτικής λογοκρισίας την επαύριο της υπαγωγής της διχοτομημένης χώρας τους στη διεθνή "κηδεμονία". Μετά το νατοϊκό πόλεμο της περασμένης άνοιξης και όσα ακολούθησαν τη στρατιωτική κατοχή του Κοσόβου, αυτό το κλίμα φαίνεται πως τείνει να γενικευτεί, αγκαλιάζοντας σταδιακά ακόμη κι εκείνους τους κύκλους (και εθνότητες) που μέχρι πρότινος έβλεπαν τους εαυτούς τους σαν τα προνομιούχα παιδιά της καινούριας κατάστασης. Το διαπιστώσαμε, για μια ακόμη φορά, κατά τη διάρκεια της ημερίδας που οργάνωσε στις 4-5 Μαρτίου στα Σκόπια η μη κυβερνητική οργάνωση Access, με θέμα τη διαπλοκή ΜΜΕ και πολιτικής στα Βαλκάνια.

"Δεν μας ενώνουν πια τα ανθρώπινα διακαιώματα"

Η αποδιαρθρωτική επίδραση του "πρώτου ανθρωπιστικού πολέμου" πάνω στα στερεότυπα και τις αξίες της μεταψυχροπολεμικής εποχής ήταν ολοφάνερες στις τοποθετήσεις των περισσότερων από τους συμμετέχοντες στην ημερίδα. Κοινός τόπος υπήρξε η διαπίστωση της κραυγαλέας αντίθεσης ανάμεσα στις διακηρύξεις και τα αποτελέσματα της δυτικής παρέμβασης στην περιοχή. Αναφερόμενος στον περίφημο λόγο του Μπλερ στο Σικάγο, κατά τη διάρκεια του πολέμου, με τον οποίο επιχειρήθηκε η δογματική διατύπωση του "δικαίου της ανθρωπιστικής επέμβασης", ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης Τουργκούτ Ταρχανλί δεν παρέλειψε λχ να επισημάνει ότι "η εφαρμογή αυτού του εθιμικού κανόνα επαφίεται εκ των πραγμάτων στις χώρες που έχουν τις ανάλογες στρατιωτικές δυνατότητες" -και, ως εκ τούτου, ουσιαστικά καλείται να νομιμοποιήσει τις προαιώνιες ιμπεριαλιστικές πρακτικές, προσδίδοντάς τους ένα νέο επίχρισμα. Πλήρως απογοητευμένος από τις εξελίξεις δήλωσε ο Ντεγιάν Κιουράνοφ, από το Κέντρο Φιλελεύθερων Σπουδών της Σόφιας: "Επί μια δεκαετία μετά το 1989, δεξιοί κι αριστεροί μπορέσαμε να ξεπεράσουμε τις διαφορές μας και να συντονιστούμε με κοινό παρονομαστή τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ύστερα από τον ανθρωπιστικό πόλεμο του Κοσόβου, που απέτυχε παταγωδώς να διασφαλίσει τους διακηρυγμένους στόχους του για αποτροπή της εθνοκάθαρσης και μια πολυεθνική κοινωνία (αφήνω στην άκρη τους μη διακηρυγμένους στόχους), η ιδέα της προάσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων έχει υποστεί ένα θανάσιμο πλήγμα. Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι θα μπορέσουν ποτέ πια να ενωθούν κάτω από μια τέτοια ατζέντα". Κατηγορηματικότερος απ' όλους στο συγκεκριμένο ζήτημα υπήρξε ωστόσο ο (πρώην Υπουργός Εσωτερικών και -στη συνέχεια- Εξωτερικών της ΠΓΔΜ), Λιούμπομιρ Φέρτσκοφσκι. "Εχω την αίσθηση", δήλωσε, "ότι υπάρχει ένας κρυφός σχεδιασμός: την ίδια στιγμή που η διεθνής κοινότητα εξυμνεί την πολυπολιτισμική κοινωνία, στην πραγματικότητα όλοι κατά βάθος πιστεύουν ότι σταθερές κοινωνίες είναι μόνο οι εθνικά ομοιογενείς". Ως παράδειγμα, επικαλέστηκε την εμπειρία της χώρας του και τον τρόπο που αυτή αντιμετωπίστηκε την τελευταία χρονιά από τα διεθνή ΜΜΕ: "Μπορεί κανείς να απαριθμήσει δεκάδες καταστροφολογικά σενάρια, διατυπωμένα με βάση και μόνο το γεγονός ότι η Δημοκρατία της Μακεδονίας είναι μια πολυεθνική κοινωνία. Μας αντιμετωπίζουν σαν ένα δυνάμει πρόβλημα, τη στιγμή που θα έπρεπε -κι έχουμε ανάγκη- να μας αντιμετωπίσουν ως ένα επιτυχημένο πείραμα: επιζήσαμε παρά τη διακήρυξη της Λισσαβόνας, παρά το εμπάργκο, παρά τη νατοϊκή παρουσία..." 

Καταλυτική ήταν η κριτική του πάλαι ποτέ διευθυντή της "Μακεδονικής Ραδιοτηλεόρασης", αρχισυντάκτη σήμερα του περιοδικού "Φόρουμ", Σάσο Ορντάνοφσκι, που επικέντρωσε τα πυρά του στις επιπτώσεις της δυτικής "σταθεροποιητικής διείσδυσης" πάνω στις κοινωνίες της περιοχής. "Η διεθνής κοινότητα", τόνισε, "προσεγγίζει τα Βαλκάνια με τους τρόπους και τη μεθοδολογία των πολυεθνικών εταιρειών. Αυτή η προσέγγιση, παρόλο που επιφανειακά δείχνει πολύ συνεκτική, κατά βάθος διαπερνιέται από ένα πλήθος αντιθέσεις, που γεννιούνται από αντιπαρατιθέμενα συμφέροντα". Το αποτέλεσμα είναι μια πολιτική που ελάχιστη σχέση έχει όχι μόνο με τους διακηρυγμένους στόχους της αλλά και με την ίδια την τοπική πραγματικότητα: "Τα βαλκανικά προτεκτοράτα νέου τύπου αποτελούν τυπικό παράδειγμα αυτής της αδυναμίας. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια κραυγαλέα άγνοια των βαλκανικών συνθηκών: ο Μπερνάρ Κουσνέρ ουδέποτε χρειάστηκε να λαδώσει για βάλει τη μητέρα του στο νοσοκομείο..." Παρόλα αυτά, "η ΕΕ εξακολουθεί να συμπεριφέρεται με μια αλαζονεία εκτός πραγματικότητας. Έχουν την αίσθηση πως είναι οι μόνοι που ξέρουν τι πρέπει να γίνει στην περιοχή, και ως εκ τούτου αποτελούν εκ των πραγμάτων έναν επικίνδυνο παράγοντα". Αισθητή είναι άλλωστε, σύμφωνα με τον ομιλητή, η αποδιάρθρωση του κοινωνικού ιστού από την "εισβολή" των κάθε λογής Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων: "Ο μισθός ενός διερμηνέα σε ΜΚΟ είναι 2.000 μάρκα, πολύ πάνω από ο,τιδήποτε μπορεί να ελπίζει ένας εγγράμματος γηγενής σε οποιαδήποτε εγχώρια υπηρεσία"... Την εικόνα της απομυθοποίησης έρχεται να συμπληρώσει η εκ του σύνεγγυς εμπειρία από τον τρόπο λειτουργίας των ΜΜΕ διεθνούς εμβέλειας. "Η κρίση της αξιοπιστίας των ΜΜΕ είναι ένα φαινόμενο παγκόσμιο και όχι βαλκανική ιδιομορφία", θα επισημάνει κάποια στιγμή ο Ρομπέρτο Μπελίσανετς από το Μακεδονικό Κέντρο Τύπου. "Ούτε η απουσία επαγγελματισμού είναι αποκλειστικά δικό μας χαρακτηριστικό. Κλασικό παράδειγμα, ο τρόπος που το CNN κάλυψε τις διαδηλώσεις στα Σκόπια, την πρώτη μέρα του πολέμου. Ενώ έπεσαν μια-δυο μολότοφ, αυτοί έλεγαν ζωντανά ότι κάηκε η πόλη..."

Η έκπληξη από την Αλβανία

Αν αυτή η κριτική, προερχόμενη από πολίτες χωρών που βίωσαν τραυματικά τη συμπόρευση με τη νατοϊκή πανστρατιά ενάντια στη φίλη και γείτονα Σερβία, θα μπορούσε να θεωρηθεί λίγο πολύ αναμενόμενη, έκπληξη προκαλεί αντίθετα η σταδιακή υιοθέτηση μιας παρόμοιας επιχειρηματολογίας και από τους δημοσιογράφους του αλβανικού (και κοσοβάρικου) Τύπου. "Στην Αλβανία υπάρχει μια δραματική αυταπάτη: ότι η σταθερότητα, η ευημερία κλπ των Βαλκανίων μπορούν να διασφαλιστούν αποκλειστικά και μόνο απ' τις δυτικές χώρες", τόνισε λχ ο Μουσταφά Νάνο, πολιτικός αναλυτής της σοσιαλιστικής "Σέκουλι", ενώ ακόμη κατηγορηματικότερος ήταν ο Φατός Λουμπόνια της "Περπιέκια": "Τα χρήματα που δόθηκαν από την αλβανική διασπορά στον ΑΣΚ αποδείχθηκαν πολύ πιο αποτελεσματικά από τα λεφτά της Δύσης που προορίζονταν για την ανασυγκρότηση του Κοσσυφοπεδίου... Το Κόσοβο είναι μια τυπική μεταποικιακή χώρα, όπως υπήρξε παλιότερα η Αλγερία. Βλέπουμε να συγκροτείται ένα ισχυρό, αυταρχικό κράτος, το οποίο εκκαθαρίζει ή καταπιέζει τις μειονότητες που κατηγορούνται πως συνεργάστηκαν με την αποικιακή διοίκηση, ενώ οι Δυτικοί μιλάνε μια γλώσσα που κανείς δεν θέλει ν' ακούσει". Αποκαλυπτικός, απ' την πλευρά του, ο γνωστός μετριοπαθής κοσοβάρος δημοσιογράφος Σκετζέν Μαλίτσι μας πληροφόρησε ότι "σε πολλά αλβανικά ΜΜΕ του Κοσσυφοπεδίου έχει αναζωπυρωθεί τους τελευταίους μήνες το ιστορικό εκείνο στερεότυπο, σύμφωνα με το οποίο ο ευρωπαϊκός ρόλος στην περιοχή συνίσταται σε μια πολιτική του διαίρει και βασίλευε, μέσα από την προώθηση δορυφορικών εθνικών ομάδων". Ο Ρεμζί Λάνι από το Αλβανικό Ινστιτούτο ΜΜΕ ήταν ασυνήθιστα αυτοκριτικός: "Νομίζω ότι στα αλβανικά ΜΜΕ έχουμε περισσότερους πατριώτες παρά επαγγελματίες", τόνισε χαρακτηριστικά. "Οι αντιεθνικιστές διανοούμενοι είναι η πιο απροστάτευτη μειονότητα στη σημερινή Αλβανία". Κι αυτός, όμως, δεν παρέλειψε να επισημάνει τις επιπτώσεις της Νέας Τάξης: "Ζούμε σε μια περιοχή όπου έχει επιβληθεί μια εθελούσια αποικιοκρατία. Οι ηγεσίες μας επιζητούν περισσότερο τα πιστοποιητικά καλής συμπεριφοράς της Δύσης παρά την υποστήριξη των λαών τους. Το ερώτημα είναι, ωστόσο, τι Δημοκρατία θέλουμε: για εμάς τους ίδιους ή μονάχα σαν βιτρίνα για τη Δύση;"

(Ελευθεροτυπία, 11/3/2000)