Η μάχη των πάμπερς



"Διαμάχη για την ποσότητα του δηλητηριώδους ΤΒΤ στις πάνες"
                                                    ("Frankfurter Rundschau" 17/5/2000)


Το ΤΒΤ (τριβουτυλο-κασσίτερος) είναι ένα ισχυρό βιοκτόνο που από τη δεκαετία του '70 χρησιμοποιείται ως πρόσθετο σε υφαλοχρώματα πλοίων. Πρόκειται για μια αποδεδειγμένα επικίνδυνη τοξική ουσία που από τα χρώματα διαχέεται στο νερό και δηλητηριάζει τους θαλάσσιους μικροοργανισμούς, ιδιαίτερα σε περιοχές με μεγάλη κίνηση πλοίων (λιμάνια, μαρίνες κ.ο.κ.). Εκτός από τα οστρακοειδή, το ΤΒΤ μολύνει και τα ψάρια που προορίζονται για κατανάλωση, ενώ θέτει σε κίνδυνο την υγεία των εργαζομένων στα ναυπηγεία που έρχονται σε επαφή με τα τοξικά υφαλοχρώματα. Στους ανθρώπους, ακόμη και ελάχιστη ποσότητα ΤΒΤ μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο ανοσοποιητικό και το ορμονικό σύστημα. Οι συνέπειες της χρήσης του ΤΒΤ είναι τόσο σοβαρές, ώστε η Επιτροπή Περιβάλλοντος του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ) ζήτησε την απαγόρευση των υφαλοχρωμάτων με ΤΒΤ από 1.1.2003, ενώ ο Γερμανός υπουργός Περιβάλλοντος Γ. Τρίτιν ανακοίνωσε ότι η χώρα του θα προχωρήσει μονομερώς στην απαγόρευση και ότι σκοπεύει μάλιστα να την επεκτείνει και σε άλλες χρήσεις των οργανικών ενώσεων του κασσιτέρου. Αντίστοιχη δέσμευση έχουν αναλάβει και Έλληνες πλοιοκτήτες. 

Εκτός, όμως, από τα υφαλοχρώματα, η επικίνδυνη ουσία ανιχνεύεται πλέον και σε διάφορα άλλα προϊόντα, θέτοντας επί τάπητος το αίτημα για μια γενική απαγόρευσή της. Σύμφωνα με τα πορίσματα αναλύσεων που πραγματοποίησε η Greenpeace στη Γερμανία και δόθηκαν τον περασμένο Μάρτιο στη δημοσιότητα, ΤΒΤ και συγγενείς προς αυτό ενώσεις κασσιτέρου (ΜΒΤ, DΒΤ) εντοπίστηκαν σε αθλητικές φανέλες που κατασκευάζονται από μεγάλες εταιρείες (Adidas, Fila, Jako, Nike, Puma, Reebock) και κυκλοφορούν ευρύτατα στο εμπόριο. Τον Ιανουάριο, η οικολογική οργάνωση είχε καταγγείλει την παρουσία της τοξικής ουσίας σε κονσέρβες με ψάρι και πιο πρόσφατα σε πλαστικά δάπεδα από PVC. Τον Μάιο, ήρθε η ώρα για μια νέα αποκάλυψη που έκτοτε αποτελεί αντικείμενο έντονης διαμάχης, καθώς τη φορά αυτή το ΤΒΤ βρέθηκε σε ένα εξαιρετικά ευαίσθητο προϊόν: σε ορισμένες πάνες-βρακάκια μιας χρήσης που κυκλοφορούν στη γερμανική αγορά. 

Δηλητηριώδεις πάνες;

Κρατώντας ένα πανό με το σύνθημα "Προσοχή: Δηλητήριο ΤΒΤ σε πάνες!", ακτιβιστές της Greenpeace διοργάνωσαν στις 12 Μαΐου διαμαρτυρία στο Βερολίνο μπροστά στο υπουργείο Οικονομίας και την ίδια ημέρα έδωσαν στη δημοσιότητα τα στοιχεία από εργαστηριακές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν με εντολή της οικολογικής οργάνωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, το ΤΒΤ εντοπίστηκε σε πάνες Pampers (της Procter & Gamble), Benetton και Fixies: 4,2 μικρογραμμάρια/κιλό σε πάνες Benetton, 4,7 μικρογραμμάρια/κιλό σε πάνες Fixies και 8,6 μικρογραμμάρια/κιλό σε πάνες Pampers. Νεότερες αναλύσεις που έγιναν γνωστές τις αμέσως επόμενες ημέρες ανακάλυψαν ΤΒΤ και άλλες οργανικές ενώσεις του κασσιτέρου σε διάφορα σημεία της πάνας "Pampers Baby Dry Mini", με μεγαλύτερη συγκέντρωση της ουσίας στην περιοχή της ζώνης. Στις πάνες αυτές, το ΤΒΤ φθάνει τα 38,4 μικρογραμμάρια/κιλό, ενώ, αν προστεθούν όλες οι ανιχνευθείσες ενώσεις κασσιτέρου, ο αριθμός ανεβαίνει στα 53,2 μικρογραμμάρια/κιλό. Η κατασκευάστρια εταιρεία Procter & Gamble Γερμανίας αντέδρασε αμέσως στις καταγγελίες της οικολογικής οργάνωσης, ισχυριζόμενη ότι στα προϊόντα της δεν περιέχεται η τοξική ουσία, και ότι, ακόμη και αν εντοπίζονταν κάποια ίχνη της στις πάνες, η ποσότητα θα ήταν ελάχιστη και δεν θα έθετε σε κίνδυνο την υγεία των μωρών. Σε σειρά ανακοινώσεών της, η εταιρεία αναφέρθηκε στις διαφορετικές μεθόδους μέτρησης που έχουν ως αποτέλεσμα διαφορετικά συμπεράσματα και επικαλέστηκε τις αρμόδιες γερμανικές αρχές και τις προδιαγραφές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για να στηρίξει τη θέση της για την ασφάλεια των προϊόντων της. "Κατά βάση, οργανικές ενώσεις του κασσιτέρου δεν θα έπρεπε να περιέχονται στις πάνες για τα μωρά", υπογραμμίζεται χαρακτηριστικά στην ανακοίνωση της 26ης Μαϊου. "Οι ενώσεις αυτές δεν προστίθενται συνειδητά σε κανένα στάδιο της παραγωγής του προϊόντος. Θα αναλάβουμε κάθε ενδεικνυόμενη πρωτοβουλία ώστε να εντοπίσουμε ίχνη των ενώσεων αυτών και να τις απομακρύνουμε σε περίπτωση που θα τις βρούμε". 

Στο σημείο αυτό όλοι είναι σύμφωνοι: Καθώς δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί ο τρόπος με τον οποίο η δηλητηριώδης ουσία μπορεί να περάσει από το δέρμα των μωρών στον οργανισμό τους και να τον μολύνει, οι πάντες δέχονται ότι το ΤΒΤ δεν έχει καμία θέση σε προϊόντα τόσο ευαίσθητα όσο οι πάνες μιας χρήσης. Για τον ίδιο λόγο, ανεπαρκείς θεωρούνται στη συγκεκριμένη περίπτωση και οι προφυλάξεις που έχει θεσπίσει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, ορίζοντας τις ανεκτές ποσότητες ΤΒΤ που ο ανθρώπινος οργανισμός μπορεί να δεχθεί ημερησίως: πρόκειται για κανόνες ασφαλείας που αφορούν ενηλίκους και δεν μπορούν να θεωρηθούν ικανοποιητικοί για τα μωρά. Ενδιαφέρουσα από την άποψη αυτή είναι η σχετική τοποθέτηση του έγκυρου οικολογικού περιοδικού "Oeko-Test". Το περιοδικό καθησυχάζει τους γονείς, υποστηρίζοντας ότι οι ποσότητες ΤΒΤ που ανιχνεύτηκαν στις πάνες είναι πολύ χαμηλές, ανάλογες με εκείνες που ανακαλύφθηκαν από το ίδιο τον περασμένο Φεβρουάριο σε κονσέρβες ψαριού, δηλαδή σε ένα προϊόν που περνά κατευθείαν στον οργανισμό των καταναλωτών. Αντιθέτως, χίλιες φορές πιο υψηλές είναι οι ποσότητες ΤΒΤ που έρευνες του περιοδικού εντόπισαν τον Μάιο σε δάπεδα από PVC και οι οποίες διοχετεύονται σταδιακά στον αέρα και από εκεί στον ανθρώπινο οργανισμό. Σύμφωνα, πάντως, και με αυτή την προσέγγιση, το ΤΒΤ οφείλει να εξαφανιστεί από τις πάνες: "Είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι κατασκευαστές τους τρόπους με τους οποίους το ΤΒΤ παρεισφρέει στις πάνες", καταλήγει το δημοσίευμα. "Μόνον έτσι θα γίνει δυνατή η απομάκρυνσή του".

Πολύ πιο ρητή, η Επαγγελματική Ενωση Παιδιάτρων Γερμανίας, συνιστά ευθέως στους γονείς να αποφεύγουν τις πάνες που περιέχουν ΤΒΤ. "Οξείες δηλητηριάσεις δεν έχουν γίνει μέχρι σήμερα γνωστές", εξήγησε σε συνέντευξή της η εκπρόσωπος των παιδιάτρων Γκούνχιλντ Κίλιαν-Κορνέλ. "Αλλά καθώς το δέρμα στην περιοχή της πάνας είναι συνήθως υγρό και κάπως θερμό, ενδέχεται να περνούν εύκολα στον οργανισμό του παιδιού βλαβερές ουσίες με αποτέλεσμα ερεθισμούς, αλλεργίες, αλλά και νευρολογικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα ανησυχία" ("Frankfurter Rundschau" 17/5). 

Και στην Ελλάδα

Στο μεταξύ, το πρόβλημα με τις μολυσμένες πάνες, περνώντας τα γερμανικά σύνορα, απασχολεί ήδη τις αρμόδιες αρχές στην Αυστρία, τη Δανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα εισάγονται και καταναλώνονται τα ίδια ακριβώς προϊόντα της Procter & Gαmble. Ο εκπρόσωπος της εταιρείας Γ. Βασιλάτος, με τον οποίο επικοινωνήσαμε, μας είπε ότι δεν έχουν γίνει ειδικοί εργαστηριακοί έλεγχoι για τα Pampers της εγχώριας αγοράς. Επομένως πρέπει να ισχύει και εδώ ό,τι και στις βορειοευρωπαϊκές χώρες όπου και εξελίσσεται η διαμάχη. Σε γραπτή του ανακοίνωση, ο εκπρόσωπος της εταιρείας τονίζει: "Τα πολύ γνωστά Pampers είναι εντελώς ασφαλή για τους μικρούς μας καταναλωτές, και δεν περιέχουν, σύμφωνα και με τις πιο πρόσφατες αναλύσεις από ανεξάρτητα ινστιτούτα (Fresenius Institut in Taunusstein, από τα πλέον γνωστά διεθνώς, επί θεμάτων βιολογικών και χημικών αναλύσεων) ούτε καν ίχνη του υλικού ΤΒΤ. Εξάλλου ειδικοί και δημόσιες αρχές υγείας, όπως και οργανώσεις, έχουν με ανακοινώσεις τους ή δημόσιες δηλώσεις παράσχει διαβεβαιώσεις για την ασφάλεια των παιδικών πανών, ακόμα και αν υπήρχε η ουσία αυτή σε χαμηλά επίπεδα.

Ορισμένες από τις αρχές αυτές είναι: το Βελγικό Υπουργείο Καταναλωτών, Δημ. Υγείας και Περιβάλλοντος. Το Δανικό Πρακτορείο Προστασίας του Περιβάλλοντος, το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο για την Προστασία της Υγείας του Καταναλωτή, το Ολλανδικό Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας και Περιβάλλοντος, το Αυστριακό Υπουργείο Υγείας, η Ελβετική Ενωση Παιδιάτρων και η Ουγγρική Ένωση Παιδιάτρων. Τέλος η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.

Η αναφορά της Greenpeace στην Γερμανία, πριν από λίγες ημέρες, στον εντοπισμό της χημικής αυτής ύλης στις παιδικές πάνες που κυκλοφορούν στην Γερμανία, αναφέρεται σε ίχνη τα οποία είναι, σε κάθε περίπτωση, πολύ χαμηλότερα από τα επίπεδα ασφαλείας που θέτει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Είμαστε σε συνεργασία με την Greenpeace για την σύγκριση των ευρημάτων τους με τα δικά μας, δοθέντος ότι ακολουθούν διαφορετική μέθοδο ανιχνεύσεως. Σε κάθε περίπτωση, στις πάνες μας δεν έχουμε ανιχνεύσει το συγκεκριμένο συστατικό, η δε εταιρεία μας θα εξακολουθήσει να λαμβάνει κάθε μέτρο και στο μέλλον για να μην εμφανισθεί".

Νομίζουμε ότι το λόγο πλέον έχουν το υπουργείο Υγείας και η γενική γραμματεία προστασίας καταναλωτή.

Όταν λέμε μηδέν, εννοούμε μηδέν ΤΒΤ


Κάθε σώφρων άνθρωπος θα συμφωνήσει μαζί μας ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να εκτίθενται τα μωρά σε τοξικές ουσίες. Σ' αυτό συμφωνούν κατ' αρχήν και οι εταιρείες που παράγουν τις πάνες βρακάκια. Παρόλα αυτά, οι πρόσφατες αναλύσεις της Greenpeace, αλλά και παλαιότερες της ολλανδικής κυβέρνησης, έδειξαν την παρουσία τοξικών οργανικών ενώσεων του κασσιτέρου σε τέτοια προϊόντα. Αν και στην αρχή, κάποιες εταιρείες προσπάθησαν να αρνηθούν την ύπαρξη του προβλήματος σύντομα κατέφυγαν σε μια τακτική υποβάθμισης της σημασίας του. Οι ανιχνευθείσες συγκεντρώσεις, είπαν, είναι μικρές και δεν συνιστούν κίνδυνο για τα μωρά. Ποια συγκέντρωση αλήθεια θεωρείται μικρή και ποια μεγάλη και άρα εν δυνάμει επικίνδυνη;

Κανείς δεν ισχυρίστηκε πως ένα μωρό που φορά pampers θα δηλητηριαστεί από τοξικές ουσίες που αυτό περιέχει. Αλλού είναι το πρόβλημα. Οι ανιχνευθείσες ενώσεις του κασσιτέρου, πέραν της τοξικότητας, έχουν την ιδιότητα να παρεμβαίνουν στο ενδοκρινικό σύστημα των οργανισμών, του ανθρώπου συμπεριλαμβανομένου. Οι βλάβες στο ενδοκρινικό σύστημα συνεπάγονται προβλήματα στην ανάπτυξη και την αναπαραγωγική ικανότητα του οργανισμού και δυστυχώς μπορούν να πυροδοτηθούν ακόμη κι αν ο οργανισμός έλθει σε επαφή με απειροελάχιστες συγκεντρώσεις ΤΒΤ ή άλλων "ενδοκρινικών αποδιοργανωτών". Η εμπειρία από τους θαλάσσιους οργανισμούς που εκτίθενται σε υφαλοχρώματα με ΤΒΤ δεν αφήνει και ιδιαίτερα περιθώρια αισιοδοξίας. Επιπλέον, οι ουσίες αυτές μπορούν να διαπεράσουν το δέρμα του μωρού και να επιμολύνουν το αίμα και τα εσωτερικά όργανα.

Αν η "αρχή της πρόληψης" συνιστά τη βάση για κάθε σύγχρονη περιβαλλοντική πολιτική, στην περίπτωση των μικρών παιδιών είναι κάτι παραπάνω από επιβεβλημένη. Πόσο μάλλον όταν δεν υπάρχει κανένας λόγος να χρησιμοποιούνται οι ενώσεις αυτές στα pampers. Το γεγονός ότι κάποιες άλλες πάνες δεν περιέχουν τέτοιες ουσίες είναι η καλύτερη απόδειξη πως υπάρχουν λύσεις. Γι' αυτό και το επιχείρημα για δήθεν "μικρές" και άρα "ασφαλείς" συγκεντρώσεις είναι έωλο. Όταν λέμε μηδέν συγκέντρωση ΤΒΤ, κάτι απολύτως εφικτό, πρέπει να εννοούμε μηδέν. Τελεία και παύλα.

Στέλιος Ψωμάς
(Διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace)

(Ελευθεροτυπία, 3/6/2000)