Από την απελπισία στην εξέγερση

 "18.000 Τουρκοκύπριοι: Θέλουμε ομοσπονδία, ενταγμένη στην Ε.Ε.''

 («Ε», 3/10/2000)

ΜΕ ΣΗΜΕΙΟ εκκίνησης τα γεγονότα του περασμένου Ιουλίου, οι ειδήσεις από τη Βόρεια Κύπρο δεν παύουν να μας ξαφνιάζουν. Εκεί που λίγο πολύ όλοι φαίνονταν βολεμένοι με το status quo που εμπεδώθηκε μετά την εισβολή του 1974 (ακόμη κι όταν συγκάλυπταν αυτό τους το βόλεμα με υπερεθνικόφρονες ρητορείες), έρχεται ένα πραγματικά μαζικό κίνημα στα ίδια τα Κατεχόμενα να μας υπενθυμίσει ότι τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο. Για πρώτη φορά μετά τον "Αττίλα", χιλιάδες Τουρκοκύπριοι εισβάλλουν στο προσκήνιο, διεκδικώντας για δικό τους λογαριασμό την ειρηνική επίλυση του ζητήματος - στη βάση των συμφωνημένων του 1977-79, που οι εκατέρωθεν εθνικιστικές εξάρσεις έχουν αφήσει εδώ και δύο δεκαετίες στο ράφι. Οι μαζικές διαδηλώσεις του καλοκαιριού ενάντια στη δίωξη της αντικαθεστωτικής εφημερίδας "Αβρούπα" και οι συγκρούσεις τις 24ης Ιουλίου έξω απ, το τουρκοκυπριακό Κοινοβούλιο κορυφώνονται τώρα με τη συγκέντρωση και υποβολή στον ΟΗΕ 17.980 υπογραφών, οι οποίες αμφισβητούν ρητά τη μιλιταριστική δομή και την εξάρτηση της "Τουρκικής Δημοκρατίας της Β. Κύπρου" από την Άγκυρα. Το εύρος και η δυναμική αυτού του κινήματος δεν πρέπει με τίποτα να υποτιμούνται: αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς ότι την επίμαχη διακήρυξη της τουρκοκυπριακής Αριστεράς (το πλήρες περιεχόμενο της οποίας παραθέτουμε σε διπλανή στήλη) υπέγραψε πάνω από το 10% των κατοίκων της Βόρειας Κύπρου - ποσοστό που αυξάνεται θεαματικά, αν λάβουμε υπόψη ότι η συλλογή υπογραφών αφορά μονάχα ενήλικες και, εκ των πραγμάτων, αφήνει απέξω το μεγαλύτερο μέρος των εποίκων, που υπολογίζονται στο ένα τρίτο με μισό του πληθυσμού. Πού, όμως, οφείλεται αυτή η ξαφνική κινητικότητα στο εσωτερικό της τουρκοκυπριακής κοινότητας; Την απάντηση στο κρίσιμο αυτό ερώτημα, αναζητούμε με τη βοήθεια του Ιζέτ Ιτζάν, γενικού γραμματέα του Κινήματος Πατριωτικής Ενότητας (ΥΒΗ), του ριζοσπαστικότερου από τους σχηματισμούς της σημερινής τουρκοκυπριακής Αριστεράς. Τον συναντήσαμε στην Αθήνα, όπου είχε έρθει για να μιλήσει ως προσκεκλημένος στο φεστιβάλ της εβδομαδιαίας αριστερής εφημερίδας "Εποχή" (29/9). Τις αμέσως επόμενες μέρες, μόλις επέστρεφε στη χώρα του, επρόκειτο να παρουσιαστεί στο στρατοδικείο, κατηγορούμενος για άρθρο του στην "Αβρούπα" (27/7/99) στο οποίο καταγγέλλει ένα περιστατικό αστυνομικής και στρατιωτικής βίας.

Τώρα ή ποτέ

"Είμαστε απελπισμένοι", ξεκαθαρίζει ευθύς εξαρχής ο συνομιλητής μας. "Όπως γνωρίζετε, οι Τουρκοκύπριοι ζούμε εδώ και 26 χρόνια απομονωμένοι από τον κόσμο. Έχουμε υποβληθεί σε οικονομικό εμπάργκο, όχι μόνο από τους Ελληνοκυπρίους και τη διεθνή κοινότητα, αλλά κι από την ίδια την Τουρκία. Οι εξαγωγές προϊόντων μας προς την τουρκική αγορά εμποδίζονται από ποικίλους προστατευτικούς φραγμούς, με αποτέλεσμα την οικονομική εξάρτησή μας από την Τουρκία. Το κυριότερο, όμως, πρόβλημα είναι το πολιτικό: ο κόσμος έχει πια συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να αλλάξει κυβέρνηση, να φέρει ακόμη και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στο υπουργικό συμβούλιο, αυτό όμως δεν σημαίνει πως μπορεί να ασκήσει εξουσία. Σύμφωνα με το άρθρο 10 του Συντάγματος, όσο παραμένει ανοιχτό το Κυπριακό, η εσωτερική κι εξωτερική ασφάλεια της χώρας παραμένει αρμοδιότητα του στρατού. Η κυβέρνηση δεν έχει τον έλεγχο της Αστυνομίας, ούτε του στρατού, ούτε της Κεντρικής Τράπεζας, του πετρελαίου, ακόμη και της Πυροσβεστικής... Όλα αυτά υπάγονται άμεσα, για λόγους "εθνικής ασφαλείας", σε Τούρκους στρατιωτικούς ή άλλους αξιωματούχους, διορισμένους απευθείας από την Άγκυρα. Φυσικά, η τουρκική πρεσβεία έχει κι αυτή έναν αντίστοιχα μεγάλο ρόλο. Επιπλέον, συνειδητοποιούμε ότι η εισροή εποίκων από την Τουρκία και οι μαζικές χορηγήσεις υπηκοότητας, μας μετατρέπουν, μέρα με τη μέρα, σε μειονότητα μέσα στην ίδια μας τη χώρα. Ο κόσμος συνειδητοποιεί λοιπόν ότι επείγει η εξεύρεση μιας λύσης".

Αυτά όσον αφορά τη γενικότερη δυναμική των πραγμάτων. Για τη μετατροπή της δυσφορίας σε εξέγερση, όμως, χρειάστηκε το έναυσμα μιας πολύ συγκεκριμένης συγκυρίας. "Οι πρόσφατες ταραχές ξέσπασαν όταν ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής αρνήθηκε να παραχωρήσει τον έλεγχο της Αστυνομίας στους Τουρκοκυπρίους. Ο μέσος πολίτης ένιωσε να προσβάλλεται βαθιά από το λόγο που εκφώνησε εναντίον των Τουρκοκυπρίων ο στρατιωτικός διοικητής. Ακολούθησε, μερικές μέρες μετά, η υποτιθέμενη αποκάλυψη ενός "δικτύου κατασκοπείας", με θύμα γνωστούς δημοσιογράφους που αγωνίζονται για περισσότερη δημοκρατία. Αμέσως μετά τη σύλληψή τους άρχισαν οι διαδηλώσεις, για να καταλήξουν σε μια πελώρια συγκέντρωση 10.000 ατόμων στο κέντρο της Λευκωσίας. Ήμουνα ένας από τους δύο κεντρικούς ομιλητές της συγκέντρωσης, μαζί με τον Ταλάτ του CTP, και δεν έχω ξαναδεί κόσμο τόσο ενθουσιασμένο, όπως όταν ρίχτηκε το σύνθημα "η Κύπρος ανήκει στους Κυπρίους".

Τραπεζικό κραχ και πακέτο λιτότητας

Ακολούθησε η κατάληψη του τουρκοκυπριακού Κοινοβουλίου από διαδηλωτές αγανακτισμένους με το τραπεζικό κραχ που εξανέμισε καταθέσεις συνολικού ύψους 200 εκατομμυρίων δολαρίων. "Δεν ήμασταν εμείς που οργανώσαμε αυτή τη συγκεκριμένη κινητοποίηση", εξηγεί ο κ. Ιζτζάν, "βρισκόμασταν όμως εκεί. Υπήρχε μεγάλη δυσφορία για την κατάρρευση των τραπεζών, οι περισσότερες από τις οποίες συνδέονται στενά με το καθεστώς. Βασικός μέτοχος κι επί χρόνια διευθυντής της Cyprus Credit Bank, λ.χ., είναι ο ίδιος ο γιος του προέδρου, Σερντάρ Ντενκτάς, μαζί με τη γυναίκα και τον πεθερό του. Άλλοι τραπεζίτες χρηματοδότησαν την προεκλογική του εκστρατεία. Πράγματα γνωστά σε όλους, σε μια μικρή κοινωνία όπως η Βόρεια Κύπρος".

Σήμερα, η αναταραχή φαινομενικά έχει καταλαγιάσει, ο συνομιλητής μας, όμως, επισημαίνει ότι στον ορίζοντα διαφαίνονται νέες συγκρούσεις. Εκτός από τις δίκες των αντιφρονούντων (εναντίον των οποίων εκκρεμούν συνολικά κάπου 90 δικαστικές διώξεις, με απειλούμενες ποινές φυλάκισης 5 χρόνων κατά μέσο όρο), καθοριστικό σημείο τριβής αποτελεί η εφαρμογή ενός πακέτου οικονομικών μέτρων, τύπου ΔΝΤ, που η Άγκυρα επέβαλε στην κυβέρνηση Ερογλου ως όρο για τη συνέχιση της στήριξης της τουρκοκυπριακής οικονομίας. "Εκεί μέσα υπάρχουν 76 όροι, που ανατρέπουν τις κατακτήσεις των εργαζομένων σε όλα τα πεδία - από τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας μέχρι τους μισθούς, τα επιτόκια, τις συντάξεις, κλπ. Η κυβέρνηση προσπάθησε να το διαπραγματευθεί, η Τουρκία όμως απαιτεί την εφαρμογή του μέχρι κεραίας, χωρίς την παραμικρή τροποποίηση". Το πρόγραμμα εγκρίθηκε στις 4 Οκτωβρίου και έπεται συνέχεια.

Από τις μνήμες στην προοπτική

Ποια είναι, όμως, ακριβώς η λύση που προκρίνει η τουρκοκυπριακή Αριστερά για την έξοδο από την κρίση; "Ως κόμμα", τονίζει ο γενικός γραμματέας του ΥΒΗ, "είμαστε απόλυτα σαφείς: η μόνη εφικτή λύση στα προβλήματα της τουρκοκυπριακής κοινωνίας περνά από την ειρηνική και δημοκρατική επίλυση του Κυπριακού, σε μια ομοσπονδιακή βάση που να διασφαλίζει τόσο την εδαφική ακεραιότητα της χώρας όσο και την αυτοδιοίκηση των δύο πλευρών. Μια ενιαία, διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδιακή Κύπρος, η οποία τελικά θα γίνει μέλος της Ε.Ε., θα διασφαλίσει για όλους μας ένα καλύτερο μέλλον. Δεν πρόκειται για κάτι το ιδανικό, και υπάρχουν αρκετοί και στις δύο κοινότητες που διαφωνούν, προτιμώντας μαξιμαλιστικές λύσεις. Είναι, ωστόσο, η μοναδική προοπτική που επιτρέπει να συμβιώσουμε. Ευτυχώς, το τωρινό κλίμα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας μας βοηθά. Ορισμένα ακροδεξιά, εθνικιστικά στοιχεία έχουν ενοχληθεί πάρα πολύ με αυτό, εμείς όμως το θεωρούμε πολύ καλό σημάδι. Πρέπει κάποια στιγμή να πάψουμε να είμαστε σκλάβοι του παρελθόντος, να τσακωνόμαστε για το ποιος διέπραξε τις περισσότερες φρικαλεότητες εναντίον του άλλου, και να ασχοληθούμε με το μέλλον - το δικό μας και των παιδιών μας".

Όταν τα λέει αυτά ο κ. Ιζτζάν, εννοεί πράγματα πολύ διαφορετικά απ, ό,τι κάποιος, εθισμένος στις ιστορικές αναφορές της δικής μας και μόνο πλευράς, θα μπορούσε να φανταστεί. Το "δεν ξεχνώ" δεν αποτελεί σύνθημα μονάχα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Τις ίδιες ακριβώς αναφορές στο παρελθόν επιστρατεύει και το καθεστώς Ντενκτάς στο Βορρά, ανακαλώντας συστηματικά τις τραυματικές για πολλούς Τουρκοκυπρίους αναμνήσεις της περιόδου 1963-74. Γεννημένος και μεγαλωμένος στην Κοφίνου, το τουρκοκυπριακό χωριό που το Νοέμβριο του 1967 έγινε θέατρο μιας από τις αιματηρότερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της ελληνοκυπριακής Εθνοφρουράς, ο συνομιλητής μας έχει κι αυτός το μερίδιό του από αυτές τις αναμνήσεις:

"Θυμάμαι έναν ηλικιωμένο άντρα να καίγεται ζωντανός στο κατώφλι του σπιτιού του. Οι Έλληνες στρατιώτες τον είχαν τυλίξει με σαμπρέλες ποτισμένες με πετρέλαιο και του είχαν βάλει φωτιά. Κυρίως όμως θυμάμαι το στρατηγό Γρίβα, όταν το βράδυ, μετά το τέλος των μαχών, ήρθε στο χωριό μας. Οι άντρες είχαν συλληφθεί όλοι και μεταφερθεί στο γειτονικό ελληνοκυπριακό χωριό Σκαρίνου. Εμάς, τα γυναικόπαιδα, μας είχαν συγκεντρώσει όλα στο καφενείο. Ήμουνα φοβισμένος κι έκλαιγα, κι ο στρατηγός ήρθε, μου χάιδεψε το κεφάλι και με καθησύχαζε, "αγόρι μου μην κλαις" - και την ίδια στιγμή έβλεπα γύρω μας τους στρατιώτες του να περιλούζουν το κτίριο με πετρέλαιο, για να μας κάψουν ζωντανούς, όπως είχαν δηλώσει, στην περίπτωση που επενέβαινε στην Κύπρο η τουρκική αεροπορία... Το 1974 πάλι, δύο θείοι μου ήταν ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους του γειτονικού χωριού Τόχνη που σκοτώθηκαν εν ψυχρώ από τους Ελληνοκύπριους συγχωριανούς τους της ΕΟΚΑ Β', το απόγευμα της δεύτερης εισβολής. Το πιο ενδιαφέρον, είναι ότι οι οικογένειες αυτών των σκοτωμένων, σήμερα αγωνίζονται μέσα από το ΥΒΗ για την επαναπροσέγγιση με τους Ελληνοκυπρίους και την ειρήνη. Δεν μπορούμε να ζούμε πάντα με τη φρίκη του παρελθόντος..." 

Τα 12 σημεία

Το πλήρες κείμενο της διακήρυξης της τουρκοκυπριακής Αριστεράς, που υπογράφουν 17.980 ενήλικοι Τουρκοκύπριοι:

 - Αυτή η χώρα είναι δική μας.

 - Πρέπει να αυτοκυβερνηθούμε.

 - Λέμε όχι στην επέμβαση.

 - Λέμε όχι στο οικονομικό πακέτο.

 -  Το άρθρο 10 του Συντάγματος πρέπει να καταργηθεί.

 - Ναι στην αποστρατιωτικοποίηση.

 - Η Αστυνομία πρέπει να υπαχθεί στο υπουργείο Εσωτερικών.

 - Τα χρήματα των θυμάτων των τραπεζών πρέπει να επιστραφούν.

 - Εμείς είμαστε αυτοί που πρέπει να σχεδιάζουμε, δομούμε και διαφεντεύουμε την οικονομία μας.

- Οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό πρέπει να συνεχιστούν χωρίς προαπαιτούμενα.

 - Πρέπει να βρεθεί λύση στο Κυπριακό και να αρχίσουν διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε.

 - Η ευτυχία μας βρίσκεται στην ειρήνη και τη δημοκρατία.

 (Ελευθεροτυπία, 7/10/2000)