Αποφυλάκιση στη ...φυλακή

"Μια δεύτερη ευκαιρία για νομιμοποίηση των οικονομικών μεταναστών εξετάζει η κυβέρνηση"

                                                (Οι εφημερίδες, 15/11/2000)

Στις 15 Οκτωβρίου δημοσιεύσαμε στον "Ιό της Κυριακής" ένα ρεπορτάζ με τίτλο "Ελεύθεροι φυλακισμένοι" που αφορούσε την απάνθρωπη μεταχείριση μιας μερίδας μεταναστών από τις ελληνικές αρχές. Πρόκειται για την παραμονή επ' αόριστον στις ελληνικές φυλακές των υπό απέλαση αλλοδαπών, με υπέρβαση του χρονικού ορίου των ποινών τους, αλλά και με καταπάτηση κάθε δικαιώματος που έχουν όλοι οι πολίτες. Κάτω από το εξωφρενικό επιχείρημα ότι οι αλλοδαποί ευθύνονται οι ίδιοι για την αδυναμία του ελληνικού κράτους να τους απελάσει, τους κρατά επί μήνες στις φυλακές, παρά το γεγονός ότι τα αδικήματα για τα οποία έχουν καταδικαστεί επισύρουν ολιγοήμερες ποινές που κανονικά θα έπρεπε να έχουν και ανασταλτικό χαρακτήρα. Η περίπτωση αυτή έχει επισημανθεί και από άλλες στήλες του ελληνικού Τύπου και έχει απασχολήσει διεθνείς και ελληνικές οργανώσεις υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αποφάσισε, λοιπόν, το ελληνικό κράτος να δώσει ένα τέλος στην απαράδεκτη αυτή κατάσταση. Με κοινή υπουργική απόφαση των υπουργείων Δικαιοσύνης, Δημόσιας Τάξης και Εξωτερικών προβλέπεται ότι μετά την έκτιση της ποινής των αλλοδαπών αυτών οι υποθέσεις τους εισάγονται με πρωτοβουλία εισαγγελέα στα τριμελή πλημμελειοδικεία, προκειμένου να αποφασιστεί η απόλυσή τους από τις φυλακές με περιοριστικούς όρους. Περιοριστικοί όροι αναφέρονται μόνο ενδεικτικά στην υπουργική απόφαση, άρα μεταξύ άλλων μπορεί να είναι όροι σχετικοί με τη διαμονή και την κίνησή τους μέσα στην επικράτεια, την εργασία τους και την εμφάνισή τους ενώπιον αστυνομικών αρχών. Εξυπακούεται ότι παραμένει σε ισχύ η δυνατότητα των ελληνικών αρχών να τους απελάσουν μόλις αρθούν τα εμπόδια που υπάρχουν για την απέλασή τους, χωρίς να απαιτείται άλλη δικαστική ενέργεια.

Η κολοκυθιά των αρμοδίων

Λύθηκε λοιπόν το πρόβλημα; Δυστυχώς όχι! Ενα μήνα μετά την υπογραφή της κοινής υπουργικής απόφασης ούτε ένας κρατούμενος μετανάστης δεν έχει διαβεί την εξώπορτα των φυλακών. Ανιχνεύσαμε το νέο καθεστώς κράτησης των μεταναστών με τη βοήθεια της δικηγόρου Κατερίνας Ιατροπούλου και του εγκληματολόγου των Δικαστικών Φυλακών Κορυδαλλού Νίκου Κουλούρη. Το πρώτο συμπέρασμά μας είναι ότι μόλις επιχείρησαν να θέσουν σε εφαρμογή οι φυλακές την υπουργική απόφαση, σκόνταψαν στο ποιος είναι ο αρμόδιος εισαγγελέας και ποιο είναι το αρμόδιο Τριμελές Πλημμελειοδικείο. Στην απόφαση αναφέρεται "ο αρμόδιος για την εκτέλεση της καταδικαστικής απόφασης εισαγγελέας". Αλλά ποιος είναι αυτός; Κατά μία εκδοχή είναι ο εισαγγελέας που υπηρετεί στο δικαστήριο που εξέδωσε την καταδικαστική απόφαση, κατά μία άλλη εκδοχή είναι ο εισαγγελέας που είναι επιφορτισμένος με την παρακολούθηση της εκτέλεσης της ποινής, δηλαδή είναι ο εισαγγελέας του τόπου έκτισης της ποινής.

Γύρω από αυτή την ασάφεια έχει ξεκινήσει μια επίσημη αλληλογραφία μεταξύ φυλακών και εισαγγελιών προκειμένου να αποφασιστεί ποιος θα δεχτεί να εισαγάγει αυτές τις υποθέσεις. Με την εξαίρεση της εισαγγελίας Αγρινίου που δέχτηκε εξαρχής να προχωρήσει, όλες οι άλλες εισαγγελίες στις οποίες απευθύνθηκαν οι φυλακές δήλωσαν αναρμοδιότητα. Το μπαλάκι περνά από τη μια εισαγγελία στην άλλη.

Θα ήταν υπερβολικά καχύποπτος όποιος υπέθετε ότι αυτή η ασάφεια είναι σκόπιμη. Το πιθανότερο είναι ότι πρόκειται για μια αβλεψία των συντακτών της, κάτω από την πίεση να δοθεί άμεσα μια λύση. Χρησιμοποιήθηκε, δηλαδή, στη διατύπωση της απόφασης η κατά λέξη επανάληψη του άρθρου της ποινικής δικονομίας που αναφέρεται στον εισαγγελέα του δικαστηρίου που δίκασε, ενώ η κοινή λογική θα επέβαλε να προτιμηθεί το δικαστήριο του τόπου έκτισης της ποινής.

Η ουσία είναι ότι έχουμε περαιτέρω καθυστέρηση στην άδικη κράτηση των μεταναστών αυτής της κατηγορίας, η οποία φτάνει μέχρι και δεκαπέντε μήνες μετά την πλήρη έκτιση της ποινής τους.

Η (μη) απόλυση υπό όρο

Αλλά ακόμα και αν ξεπεραστεί αυτή η ασάφεια, τα ευεργετήματα από την εφαρμογή αυτής της απόφασης συνοδεύονται από την παγίωση μιας κατάφωρης αδικίας. Ως γνωστόν όλοι οι κρατούμενοι δικαιούνται, μόλις συμπληρώσουν τα 2/5 (όσοι έχουν καταδίκες έως 5 ετών) ή τα 3/5 (όσοι έχουν βαρύτερες καταδίκες) της ποινής τους, να απολυθούν υπό όρο. Πολλοί μετανάστες κρατούμενοι που υπάγονται σ' αυτή την κατηγορία έχουν υποβάλει το σχετικό αίτημα και έχει αποφασιστεί δικαστικά η υπό όρο απόλυσή τους. Μόνο που αυτή η απόλυση δεν πραγματοποιείται ποτέ, αν οι μετανάστες προέρχονται από χώρες όπου δεν μπορεί να τους απελάσει η Ελλάδα. Χωρίς να ανακληθεί επισήμως η απόφαση της υπό όρο απόλυσης, με διάφορες διατυπώσεις που περιλαμβάνονται στην καταδικαστική απόφαση που τους αφορά ή με διάφορα συμπληρωματικά βουλεύματα, ορίζεται ότι η έξοδος αυτών των ανθρώπων από τις φυλακές εξαρτάται από την πραγματοποίηση της απέλασής τους.

Αυτή η διαδικασία που έχει καταγγελθεί ως παράνομη από τον Συνήγορο του Πολίτη και τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ουσιαστικά νομιμοποιείται με την υπουργική απόφαση. Είναι χαρακτηριστικές οι διατυπώσεις που χρησιμοποιούνται σε δυο βουλεύματα Συμβουλίων Πλημμελειοδικών, το ένα πριν από την έκδοση της απόφασης και το άλλο μετά. Το πρώτο εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2000 και καταλήγει ότι "πρέπει να απολυθεί ο εν λόγω κρατούμενος χωρίς να επιβληθούν σ' αυτόν υποχρεώσεις, διότι μετά την αποφυλάκισή του θα απελαθεί από τη χώρα".

Το δεύτερο βούλευμα εκδόθηκε πριν από λίγες μέρες και είναι πλέον ρητό, εφόσον παίρνει υπόψη την υπουργική απόφαση. Χωρίς να ανακαλεί την υπό όρο απόλυση του κρατούμενου, διαπιστώνει ότι η απέλασή του είναι αδύνατη (απαγορεύεται από τον ΟΗΕ) και καταλήγει "να διαταχθεί ότι μέχρι την πραγματοποίηση της απέλασής του και το αργότερο μέχρι το τέλος έκτισης της ποινής του θα παραμένει κρατούμενος σε ειδικό χώρο της Δικαστικής Φυλακής Κορυδαλλού". Αυτή η διατύπωση φαίνεται ως σχετική βελτίωση, εφόσον θέτει ένα τελικό όριο στην κράτηση. Από την άλλη όμως πλευρά, στην ουσία επικυρώνει την πλήρη κατάργηση του δικαιώματος υπό όρο απόλυσης σε αυτούς που δεν έχουν ταξιδιωτικά έγγραφα.

Η κατάργηση της έφεσης

Το τελευταίο δικαίωμα των κρατουμένων που εξακολουθεί να μην ισχύει για όλους τους αλλοδαπούς είναι η έφεση. Φυσικά αυτό το δικαίωμα δεν έχει αρθεί τυπικά, όμως ουσιαστικά έχει ακυρωθεί από το γεγονός ότι η εκδίκαση της έφεσης ορίζεται λίγο πριν από την απόλυση. Οι μετανάστες που φέρουν ταξιδιωτικά έγγραφα αποφυλακίζονται στα 2/5 ή τα 3/5, πριν προλάβει να εκδικαστεί η έφεσή τους. Αμέσως απελαύνονται και όταν έρθει η ώρα της έφεσης αυτοί λείπουν και φυσικά η έφεσή τους απορρίπτεται. Με τον τρόπο αυτό μένει σε βάρος τους η βαριά ποινή και η δικαστική εκκρεμότητα. Η επιστροφή τους νόμιμα στην Ελλάδα αποκλείεται. Οι οικονομικοί μετανάστες εξωθούνται έτσι στην παράνομη είσοδο και αυτή τη φορά δεν επιχειρούν καν να αποκτήσουν νόμιμα χαρτιά. Η καθυστέρηση της έφεσης ισχύει και για τους Έλληνες, όμως αυτοί μετά την απόλυσή τους στα 2/5 ή τα 3/5 μπορούν να υποστηρίξουν την έφεση και να την κερδίσουν.

Ας σημειωθεί ότι από τότε που εφαρμόστηκε ως υποχρεωτικό το μέτρο της υπό όρο απόλυσης (μεταξύ άλλων και για να αποσυμφορηθούν οι φυλακές), τα δικαστήρια άρχισαν ανεπαισθήτως να διογκώνουν τις ποινές. Με δεδομένη, δηλαδή, την προβλεπόμενη αποφυλάκιση των κρατουμένων στα 2/5 ή τα 3/5, τα δικαστήρια έχουν την τάση να επιβάλλουν βαρύτερες ποινές. Αυτή η πραγματικότητα επιβαρύνει κυρίως τους μετανάστες χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, εφόσον τελικά στερούνται το δικαίωμα της υπό όρο απόλυσης.

Αυτό που μένει αδιευκρίνιστο από την υπουργική απόφαση είναι ο χρόνος παραμονής των αλλοδαπών που θα αποφυλακιστούν. Είναι άγνωστο τι θα αποφασίσουν σχετικά τα δικαστήρια. Ο σκοπός των συντακτών της απόφασης είναι να υπάρχει διαρκώς η απειλή της απέλασης εις βάρος των αποφυλακιζόμενων μεταναστών. Μπορεί, δηλαδή, να μείνει αυτός ο άνθρωπος χρόνια εδώ, να αλλάξει η κατάσταση στη χώρα του και να θυμηθούμε εμείς εδώ ότι τότε πρέπει να τον απελάσουμε. Με τη διαρκή δε εκκρεμότητα της απέλασης είναι σαφές ότι κανείς εργοδότης δεν θα δώσει στον μετανάστη αυτό νόμιμη δουλειά και κανείς ιδιοκτήτης δεν μπορεί να του νοικιάσει νόμιμη κατοικία, εφόσον ο υπό ψήφιση νέος νόμος προβλέπει αυστηρότατες ποινές σε όσους ιδιοκτήτες δεν ελέγχουν εξονυχιστικά τα χαρτιά των αλλοδαπών ενοικιαστών τους.

Η υπουργική, λοιπόν, απόφαση "ρυθμίζει" αλλά δεν λύνει το πρόβλημα. Πίσω από τις διατυπώσεις της κρύβεται το σαφές "μήνυμα" προς τους μετανάστες: να ξέρετε ότι ακόμα κι αν δηλώσετε ως τόπο καταγωγής κάποια χώρα όπου δεν μπορούμε να σας απελάσουμε, τόσο το χειρότερο για σας. Θα μένετε στη φυλακή. Είναι επίσης μήνυμα προς τη λεγόμενη κοινή γνώμη ότι "δεν είμαστε ξέφραγο αμπέλι" και ότι δεν φειδόμαστε αυστηρότητας προκειμένου να καταστείλουμε ακόμα και τη χαμηλή εγκληματικότητα των αλλοδαπών. Δυστυχώς και τα δύο αυτά "μηνύματα" έχουν άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στους δεκάδες μετανάστες που παραμένουν άδικα φυλακισμένοι στους "ειδικούς χώρους" του Κορυδαλλού.

(Ελευθεροτυπία, 18/11/2000)