Απελάσεις για ηθικούς λόγους



"Ρουτίνα πλέον οι συλλήψεις και απελάσεις ξένων καλλιτέχνιδων στη Β. Ελλάδα"
                        ("Ελευθεροτυπία" 17/7/1995) 



Σκληρή η μοίρα των γυναικών που, προερχόμενες από τις χώρες της Βαλκανικής ή της πρώην ΕΣΣΔ, βρέθηκαν να δουλεύουν σε κάποιο από τα χιλιάδες κέντρα διασκέδασης που έχουν ξεφυτρώσει και στο τελευταίο ελληνικό χωριό. Ως πόρνες -αδιάφορο αν είναι πόρνες ή όχι- δεν χωρούν στη συζήτηση για τα προβλήματα των μεταναστών. Ως μετανάστριες περισσεύουν στην κουβέντα για τη νομική διευθέτηση της εγχώριας πορνείας. Φευγαλέα ορατές στην οθόνη της τηλεόρασης κάθε που θα γίνει λόγος για μια νέα επιχείρηση-αρετή της ΕΛ.ΑΣ., παραμένουν αόρατες όταν και όπου ο λόγος είναι για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και μόνο αν τους συμβεί κάτι υπερβολικά τραγικό, ενδέχεται να κινήσουν τη συμπάθεια μιας κοινωνίας που προτιμά να παριστάνει ότι αγνοεί την ύπαρξή τους. Όπως τότε, στις αρχές του χρόνου, που είκοσι δύο κοπέλες απελάθηκαν από τη Βόρεια Ελλάδα για να απαχθούν από μαφιόζους στη Βουλγαρία, να κακοποιηθούν βάναυσα και στη συνέχεια να εξαναγκαστούν να περάσουν πεζή τα ελληνικά σύνορα με αποτέλεσμα δύο να πεθάνουν και οι υπόλοιπες να διασωθούν την τελευταία στιγμή. 'Η τότε που, λίγα χρόνια πριν, κάποιες "αλλοδαπές" επέλεγαν την αυτοκτονία ως μοναδική λύση για να ξεφύγουν από τα νύχια των σύγχρονων δουλεμπόρων... 

Η απέλαση ως κάθαρση

Απαρατήρητες περνούν, ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις οι περιπέτειες των ξένων γυναικών στα άπειρα μπαρ της επικράτειας που άνοιξαν για να τις εκμεταλλευτούν. Και καθώς αυτό που υποτίθεται πως μετράει είναι η "εξάρθρωση ενός ακόμη δικτύου σωματεμπορίας", ουδείς διερωτάται τι περιμένει τις γυναίκες αυτές μετά την έφοδο της αστυνομίας: η σύλληψη και η άμεση απέλασή τους συνιστούν έναν από τους βασικούς κανόνες του παιχνιδιού. Με τον τρόπο αυτό εξορκίζεται συμβολικά το μίασμα που αντιπροσωπεύει η ξένη πόρνη, χωρίς όμως να διασαλευτεί η ηρεμία της αγοράς: όλοι γνωρίζουν θαυμάσια πως η προσφορά συνεχίζει να ανταποκρίνεται στη ζήτηση. Από την άλλη πλευρά, η σχετική τηλεοπτική ειδησεογραφία περιορίζεται στην ηδονοβλεπτική αναπαραγωγή του θεάματος που προσφέρουν οι γυναίκες την ώρα της δουλειάς και αδιαφορεί παντελώς για την τύχη τους από την ώρα που θα πέσουν στα χέρια της αστυνομίας. Στο κλίμα αυτό, η απέλασή τους αντιμετωπίζεται ως η αυτονόητη κατάληξη μιας διαδικασίας κάθαρσης. Το αν και κατά πόσον κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής παραβιάζονται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα είναι μια ιστορία που, όπως φαίνεται, δεν παρουσιάζει το παραμικρό ενδιαφέρον. 

Χαρακτηριστική είναι από την άποψη αυτή μια υπόθεση που απασχόλησε πρόσφατα τις γιαννιώτικες εφημερίδες: Ένα βράδυ του περασμένου Σεπτεμβρίου, αστυνομικοί παρέστησαν τους πελάτες σε νυκτερινό κέντρο διασκέδασης στην Κρύα Ιωαννίνων, πλήρωσαν με προσημειωμένα χαρτονομίσματα και στη συνέχεια συνέλαβαν τον ιδιοκτήτη και οκτώ νεαρές ξένες γυναίκες. Οι κοπέλες οδηγήθηκαν στην Υποδιεύθυνση Ασφαλείας Ηγουμενίτσας και στη συνέχεια στα Γιάννινα όπου πέρασαν από δίκη. Δύο από τις κοπέλες που διέθεταν νόμιμα χαρτιά απέφυγαν τον κίνδυνο της δικαστικής απέλασης, αλλά συνέχισαν να κρατούνται ενόψει της διοικητικής απέλασής τους, καθώς κρίθηκαν επικίνδυνες για τη δημόσια ασφάλεια. Παρέμειναν στο Αστυνομικό Μέγαρο Ιωαννίνων επί 37 ημέρες για να μεταφερθούν στη συνέχεια στο Τμήμα Αλλοδαπών της Αμυγδαλέζας όπου λίγες ημέρες αργότερα έφθασε και η εντολή της απέλασης. Περιττό να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, οι συνθήκες κράτησης των συγκεκριμένων γυναικών, όπως και των υπόλοιπων συγκρατούμενών τους αλλοδαπών, υπήρξαν παραπάνω από άθλιες. 

Κατάχρηση εξουσίας

Τι απέμεινε από όλη αυτή την ιστορία; Όπως γίνεται συνήθως, έτσι κι αυτή τη φορά η τύχη των γυναικών δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τα δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου. Ούτως ή άλλως, η συγκεκριμένη υπόθεση -ούτε εδώ υπάρχει η παραμικρή πρωτοτυπία- είχε να κάνει με ενδοαστυνομικές έριδες και με έμμεσες καταγγελίες για διαφθορά αστυνομικών της Ασφάλειας Ιωαννίνων. Η συζήτηση περιστράφηκε επομένως γύρω από την απόφαση του Γενικού Αστυνομικού Διευθυντή Ηπείρου να παρακάμψει την Ασφάλεια Ιωαννίνων και να αναθέσει την επιχείρηση στην Υποδιεύθυνση Ασφαλείας Ηγουμενίτσας "για λόγους", όπως ισχυρίστηκε, "διασφάλισης του χειρισμού της υπόθεσης" (βλ. "'Χαστούκι' στους τοπικούς αστυνομικούς", "Ηπειρωτικός Αγών" 9/9/2000 και "Έρευνα για διαφθορά στην Ασφάλεια Ιωαννίνων!", "Πρωινός Λόγος" 9/9/2000). 

Μολαταύτα, σε κάποιο δημοσίευμα έτυχε να παρεισφρήσει μια ενδιαφέρουσα "λεπτομέρεια" που έχει να μαρτυρήσει πολλά για τους τρόπους αντιμετώπισης των γυναικών που συλλαμβάνονται κατά τη διάρκεια των αστυνομικών εφόδων σε ύποπτα κέντρα διασκέδασης. Προσπαθώντας να υποθέσει τους λόγους για τη ματαίωση του ταξιδιού του υπουργού Δημόσιας Τάξης Μ. Χρυσοχοΐδη στα Γιάννινα κατά τις αρχές Νοεμβρίου, η γιαννιώτικη εφημερίδα "Πρωινός Λόγος" αναφέρει και την εξής εκδοχή: "Η άλλη (εννοείται: εκδοχή) έχει να κάνει με την αποκάλυψη ότι έχει ασκηθεί δίωξη κατά δύο αστυνομικών και τριών κατωτέρων αστυνομικών της Ασφάλειας Ηγουμενίτσας για τη γνωστή υπόθεση του 'Ροζ Φεγγαριού'. Η δίωξη αφορά παράβαση καθήκοντος, κατάχρηση εξουσίας και ψευδορκία, καθώς δύο από τις συλληφθείσες αλλοδαπές είχαν όλα τα νόμιμα δικαιολογητικά, τα οποία ωστόσο παρακρατήθηκαν από τους αστυνομικούς και δεν μπόρεσαν έτσι να τα παρουσιάσουν στη δίκη τους. Έτσι είναι πολύ πιθανό ο κ. Χρυσοχοΐδης να μη θέλησε να παρέμβει τώρα και να εμφανιστεί ότι επιχειρεί να 'καλύψει' ή να αποτρέψει καταστάσεις" (6/11/2000).

"Συνοπτικές διαδικασίες"

Η αστυνομική αυθαιρεσία σε βάρος των ξένων γυναικών που εργάζονται σε κέντρα διασκέδασης, και συγκεκριμένα η τακτική που υιοθετούν οι αστυνομικές αρχές στο ζήτημα της απέλασής τους, απασχόλησε πρόσφατα τον Συνήγορο του Πολίτη με αποτέλεσμα μια πολύ ενδιαφέρουσα απόφαση. Το σχετικό κείμενο φέρει τον τίτλο "Απελάσεις αλλοδαπών γυναικών εργαζομένων σε νυκτερινά κέντρα διασκεδάσεως. Υπόθεση της 14.6.1999" (Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Γ. Καμίνης. Χειριστές: Ανδρ. Τάκης, Κ. Λυκοβαρδή), δημοσιεύτηκε στη νομική επιθεώρηση "Το Σύνταγμα" (Ετος ΚΕ΄, τεύχος 5ο, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1999, σελ. 960-963) και αποτελεί την πρώτη, από όσο γνωρίζουμε, αμφισβήτηση της αρμοδιότητας της αστυνομίας να αποφασίζει τις διοικητικές αυτές απελάσεις επικαλούμενη χωρίς επαρκή νομική τεκμηρίωση την προστασία της δημόσιας τάξης και ασφάλειας. 

Απευθυνόμενη στον υπουργό Δημόσιας Τάξης, η ανεξάρτητη διοικητική αρχή υπενθυμίζει ότι τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει εξελιχθεί σε αποδέκτη ενός μεγάλου μεταναστευτικού ρεύματος, ιδίως από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Και τονίζει ότι οι "συνήθεις περιστάσεις λαθραίας εισόδου και διαμονής των αλλοδαπών αυτών στη χώρα ευνοεί πολλές φορές την εμπλοκή τους -συχνότατα ως θυμάτων- σε δίκτυα οργανωμένων παρανόμων δραστηριοτήτων, ιδίως δε λαθρεμπορίου, σωματεμπορίας κ.ά.". Συνεχίζοντας, ο Συνήγορος του Πολίτη παρατηρεί ότι για διάφορους λόγους, οι αστυνομικές αρχές αντιμετωπίζουν τα αιτήματα των αλλοδαπών με αύξουσα καχυποψία, υιοθετούν συνοπτικές διαδικασίες διοικητικής απέλασης και, γενικότερα, εξαντλούν κάθε απόθεμα αυστηρότητας στην ερμηνεία των νόμων. "Προνομιακό μέσο εκδήλωσης της στάσης αυτής", σημειώνει ο Συνήγορος, "αποτελεί η επίκληση του δημοσίου συμφέροντος ή, πιο συγκεκριμένα, του κινδύνου που αποτελεί ο αλλοδαπός για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια της χώρας ως λόγου για την άρση της νομιμότητας της παραμονής του στην Ελλάδα, την απέλασή του και την προσωρινή του κράτηση μέχρι την εκτέλεση της απέλασης".

Κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια

Η πρόσφατη ιστορία επτά γυναικών από τη Ρωσία και την Ουκρανία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το δικαστήριο είχε αθωώσει τις γυναίκες αυτές για το έγκλημα της παράνομης απασχόλησης, αλλά η Διεύθυνση Ασφαλείας Αττικής εισηγήθηκε την απέλασή τους και τη μέχρι τότε κράτησή τους, επειδή "το γεγονός ότι απασχολούνταν σε νυκτερινό κέντρο που προσέφερε γυμνό χορευτικό θέαμα τις καθιστούσε επικίνδυνες για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια". Η εισήγηση έγινε δεκτή και από τον Αρχηγό της ΕΛ.ΑΣ. και οι γυναίκες απελάθηκαν. Όπως, όμως, εξηγεί ο Συνήγορος του Πολίτη, οι αστυνομικές αρχές στήριξαν την απόφασή τους στα άρθρα 348 και 353 του Ποινικού Κώδικα, ενώ ούτε "οι όποιες 'ακόλαστες' πράξεις των ίδιων των εν λόγω αλλοδαπών μπορούν να χαρακτηρισθούν ως διευκόλυνση ακολασίας άλλων, όπως απαιτεί η αντικειμενική υπόσταση του άρθρου 348 Π.Κ., αλλ' ούτε βέβαια και ως πρόκληση σκανδάλου, κατά το άρθρο 353 παρ. 1 Π.Κ., μεταξύ των πελατών του συγκεκριμένου νυκτερινού κέντρου, οι οποίοι κάθε άλλο παρά ανυποψίαστοι ήταν σχετικά με το είδος της προσφερόμενης ψυχαγωγίας". 

Και σαν να μην έφταναν αυτά, οι αστυνομικές αρχές υιοθετούν μια "διασταλτικότατη και καθ' υπέρβασιν των άκρων ορίων της απονεμόμενης από το νόμο διακριτικής ευχέρειας ερμηνεία των εννοιών της δημόσιας τάξης και ασφάλειας" που οδηγεί στη λαθραία ποινικοποίηση όψεων της καθημερινής ζωής, οι οποίες ανήκουν στον συνταγματικά προστατευόμενο χώρο του ιδιωτικού βίου. Με άλλα λόγια, η τέλεση "ακόλαστων" πράξεων μεταξύ συναινούντων ενηλίκων δεν είναι παράνομη και δεν διαταράσσει τη δημόσια τάξη - ακόμη λιγότερο τη δημόσια ασφάλεια. 

Σε διάφορες περιπτώσεις, ωστόσο, οι αστυνομικές αρχές έχουν την τάση να συνδέουν τη δημόσια ασφάλεια με αντιλήψεις περί ηθικής που δεν είναι δεσμευτικές από νομική άποψη. Στο σημείο αυτό ο Συνήγορος του Πολίτη αναφέρεται σε δύο ιστορίες που έγιναν ευρύτατα γνωστές: η πρώτη είναι η περίπτωση του σπουδαστή θεολογίας από τη Σερβία που κινδύνεψε να απελαθεί λόγω της σχέσης του με τη σύζυγο καθηγητή του και η δεύτερη η υπόθεση του Αλβανού υπηκόου που απελάθηκε επειδή, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Τύπου, διατηρούσε σχέσεις με έγγαμες γυναίκες της περιοχής όπου διέμενε προσωρινά. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ο Συνήγορος του Πολίτη θυμίζει ότι ουσιώδες καθήκον της διοίκησης, εν προκειμένω της αστυνομικής αρχής, είναι η υποχρέωσή της να τεκμηριώνει με κάθε λεπτομέρεια τους λόγους που την οδηγούν να καταφεύγει στο σκληρό μέτρο της διοικητικής απέλασης. 

Αν, όμως, όπως αποδεικνύεται, πάσχει σοβαρά ακόμη και η αυστηρά νομική πλευρά του ζητήματος, τι μπορεί κανείς να πει για τους τρόπους με τους οποίους η ελληνική κοινωνία συμπεριφέρεται στις ξένες γυναίκες που δουλεύουν στα προορισμένα γι' αυτές μαγαζιά της επικράτειας; Η απάντηση στο ερώτημα είναι απλή όσο και τερατώδης: όσον καιρό τις εκμεταλλεύεται, τις θεωρεί περίπου ανύπαρκτες. Κι όταν αναγκαστεί να τις αντιμετωπίσει, τότε σπεύδει να τις "εξαφανίσει" υιοθετώντας την προσφιλή μέθοδο της στρουθοκαμήλου. 

(Ελευθεροτυπία, 25/11/2000)