Το μοντέλο της συμπρωτεύουσας



"Αναβλήθηκε η δίκη για την πολύκροτη υπόθεση του ΟΠΠΕΘ"
            ("Ελευθεροτυπία", 6/10/2000)
 

Την προσεχή Πέμπτη αρχίζει στο Γ' Τριμελές Πλημμελειοδικείο Θεσσαλονίκης η δίκη του "Οργανισμού Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης - Θεσσαλονίκη 1997" (ΟΠΠΕΘ). Η υπόθεση είχε χαρακτηριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα σκάνδαλα διαχείρισης δημόσιου χρήματος και διαδικασίας κατασκευής μεγάλων δημόσιων έργων. Οι καταγγελίες και τα σχετικά δημοσιεύματα περίσσευαν στον Τύπο τη διετία 1996-97. Όμως ας μη βιαστεί να κατηφορίσει στα δικαστήρια όποιος διψάει για πολιτικά, οικονομικά ή πολιτιστικά σκάνδαλα. Στο εδώλιο φτάνουν τελικά μόνο δύο υποθέσεις που μπορούν να χαρακτηριστούν η "παρωνυχίδα" της ιστορίας. Στην πρώτη κατηγορείται ο εκδότης του "Παρατηρητή" Πέτρος Παπασαραντόπουλος ότι καθυστέρησε και υπερτιμολόγησε την έκδοση του βιβλίου "Πολιτιστική Ιστορία της Θεσσαλονίκης". Στη δεύτερη, κατηγορείται ο ποιητής Δημήτρης Σουλιώτης ότι ανακαίνισε με χρήματα του ΟΠΠΕΘ το "Βαλκανικό Άσυλο της Ποίησης" στο χωριό Καλλιθέα των Πρεσπών. Μαζί κατηγορούνται και οι υπεύθυνοι του Οργανισμού (Κοσμόπουλος, Θεοδωρίδης, Λοϊζος, κ.λπ.). Το ποσό που φέρεται να ζημιώθηκε το δημόσιο από τις υποθέσεις αυτές φτάνει τα 20 εκατ. για το βιβλίο και τα 10 για το Άσυλο. Στην υπόθεση του "Βαλκανικού Ασύλου Ποίησης" έχουμε αναφερθεί σε παλιότερο δημοσίευμα και είναι πράγματι κρίμα να αιωρείται εις βάρος αυτής της σημαντικής προσπάθειας η κατηγορία της κακοδιαχείρισης. Η δίκη είναι μια ευκαιρία να ξεκαθαρίσει η υπόθεση. Θυμίζουμε ότι ο στόχος του Ασύλου είναι να λειτουργήσει ως τόπος συνάντησης και ησυχαστήριο των Βαλκάνιων ποιητών και να διοργανώνει δι-εθνικές ποιητικές και μουσικές εκδηλώσεις. Έχει ήδη συγκροτηθεί συντονιστική ομάδα στην οποία συμμετέχουν σημαντικοί ποιητές από όλες τις χώρες των Βαλκανίων, έχουν οργανωθεί διεθνείς ποιητικές συναντήσεις και εκδίδεται πολύγλωσσο διαβαλκανικό ποιητικό περιοδικό. Όσοι γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας παρατηρούν ότι η υπόθεση έχει περισσότερο να κάνει με διαφορετικές αντιλήψεις για τον τρόπο που πρέπει να ασκείται η πολιτιστική πολιτική στην περιοχή αυτή της συνοριακής Ελλάδας. Η σχετική δίωξη ασκήθηκε μετά από μηνυτήρια αναφορά (15.1.1998) του γνωστού δικηγόρου της Φλώρινας Χρήστου Αλτίνη, πατέρα και μέντορα του σημερινού Νομάρχη. Ο ίδιος είναι και κύριος μάρτυρας κατηγορίας. Ο κ. Αλτίνης έκανε πρόσφατα αισθητή την παρουσία του σε μια δημόσια αντιδικία με τον βουλευτή Γιώργο Λιάνη (αλληλοκατηγορίες και αλληλομηνύσεις, με αφορμή τις γιορτές μίσους στο Βίτσι και τη συμμετοχή της Νέας Δημοκρατίας). Τις ίδιες μέρες γιορτάζονταν οι "Πρέσπες 2000", εκδηλώσεις που εμπνεύστηκε ο κ. Λιάνης και στις οποίες έχει δοθεί το ιδιαίτερο χρώμα της βαλκανικής συνεννόησης, συνεργασίας και πολιτιστικής ανταλλαγής. Το "Άσυλο" συμμετείχε φέτος στις εκδηλώσεις των Πρεσπών με την παρουσίαση πέντε Βουλγάρων ποιητών. 

Το νομικό πρόκριμα

Όποια, πάντως, και να είναι η έκβαση της δίκης την προσεχή Πέμπτη, είναι φανερό ότι εκεί που κατέληξε "η δίκη της Πολιτιστικής" δεν έχει καμιά σχέση με το "μεγάλο σκάνδαλο" το οποίο είχε καταγγελθεί προ τριετίας και το οποίο είχε γίνει εν μέρει αποδεκτό από τους εισαγγελικούς λειτουργούς που είχαν ασκήσει τις αρχικές διώξεις. Η αρχική κατηγορία περιλάμβανε 62 άτομα -στελέχη του Οργανισμού, ανώτερους δημόσιους υπαλλήλους, επιφανείς τεχνικούς, κ.λπ.- και αναφερόταν σε ζημία δεκάδων δισεκατομμυρίων! Κατά κάποιο τρόπο εμφανιζόταν ως σκανδαλώδης όλη η διαδικασία προετοιμασίας, μελέτης και κατασκευής των έργων, όπως και η διοργάνωση των σχετικών εκδηλώσεων. Στο στόχαστρο βρέθηκαν όλα τα σημαντικά έργα του ΟΠΠΕΘ. Η αγορά του "Ολύμπιου", η διαμόρφωση αιθουσών στο "Ολύμπιον", η ανακαίνιση και ανακατασκευή του "Βασιλικού Θεάτρου", η ανακαίνιση και ο εκσυγχρονισμός του Θεάτρου της Εταιρίας Μακεδονικών Σπουδών, η ανακατασκευή του Δημοτικού Θεάτρου Κήπου, το Πολιτιστικό Κέντρο και Θέατρο Μονής Λαζαριστών, ο υπαίθριος χώρος μουσικής "Νταμάρι". Καθένα απ' αυτά τα έργα στοίχισε από ένα έως και δέκα δισεκατομμύρια.

Τίποτα από όλα αυτά δεν έγινε δεκτό από το Συμβούλιο Εφετών Θεσσαλονίκης. Με την απόφαση 963/2000 το Συμβούλιο απάλλαξε όλους τους κατηγορούμενους και θεώρησε ότι καλώς έγιναν όλα τα έργα. Η απόφαση αυτή είναι αξιομνημόνευτη. Πρόκειται για μια ογκώδη και αναλυτική εργασία, η οποία αποτελεί σημαντικό νομικό πρόκριμα για όσα πρόκειται να συμβούν τα επόμενα χρόνια. Το έργο που ανέλαβε να φέρει σε πέρας ο ΟΠΠΕΘ ήταν πράγματι σε μικρογραφία παρόμοιο μ' εκείνο που ετοιμάζεται στην Αθήνα ενόψει των Ολυμπιακών. Ακόμα και σε επίπεδο στελεχών υπάρχει ταύτιση, εφόσον οι επικεφαλής τεχνικοί του εγχειρήματος στη Θεσσαλονίκη ανέλαβαν σημαντικά πόστα και στον Αθήνα 2004. Φυσικά και οι τεχνικές εταιρείες εν πολλοίς συμπίπτουν.

Ιδού, λοιπόν, το δίδαγμα της δικαστικής απόφασης: Μην ανησυχείτε. Όσες παρεκκλίσεις κι αν υποχρεωθείτε να κάνετε, δεν κινδυνεύετε από δικαστικό έλεγχο. Υπάρχει το δεδικασμένο.

Αυτό που εκπλήσσει καταρχήν είναι το γεγονός ότι η απόφαση κρίνει "γραφειοκρατικό" το νόμο που αναφέρεται στην εκτέλεση των δημοσίων έργων: "Οι διατάξεις του Ν. 1418/1984 συνθέτουν ένα εξόχως γραφειοκρατικό πρότυπο..." (φ. 8β). Η ίδια διατύπωση περιλαμβάνεται και στο εδάφιο που περιγράφει τα καθήκοντα του Οργανισμού: "Οι διοικούντες τον Οργανισμό (... οφείλουν να δρουν) χωρίς να είναι προσκολλημένοι στις γραφειοκρατικές, άκαμπτες και χρονοβόρες διαδικασίες του νόμου περί εκτελέσεως δημοσίων έργων" (φ. 180).

Η απόφαση επισημαίνει ότι εφόσον ο νομοθέτης "κατοχύρωσε τον ΟΠΠΕΘ ως αυτόνομο θεσμό και του παρεχώρησε αυτοτέλεια και ευελιξία προκειμένου να προετοιμάσει την πόλη της Θεσσαλονίκης κατασκευάζοντας τα αναγκαία έργα υποδομής και οργανώνοντας σχετικές πολιτιστικές εκδηλώσεις εντός τακτού χρονικού διαστήματος, η διαχειριστική συμπεριφορά των οργάνων του και εάν ήθελε χαρακτηριστεί κινδυνώδης και ζημιογόνος -κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από τα εκτεθέντα- είναι ποινικώς αδιάφορη". (φ. 38β).

Οι ομοιότητες με το 2004

Η συσχέτιση με την Ολυμπιάδα γίνεται ευθέως από την ίδια την απόφαση: "Πρέπει να παρατηρηθεί και αυτό ισχύει για όλα τα μεγάλα έργα ότι οι κατηγορούμενοι άφησαν να παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να προγραμματίσουν την εκτέλεση έργων ή να προβούν σε εκείνες τις ενέργειες (εξασφάλιση πιστώσεων, προκαταρκτικές μελέτες κ.ο.κ.) που θα προετοίμαζαν και θα διευκόλυναν την έγκαιρη έναρξη και φυσικά περάτωση των έργων. Αλλά ένα μεγάλο μέρος της απραξίας και της καθυστέρησης ήταν αποτέλεσμα της κυβερνητικής αλλαγής του 1993, της τροποποίησης του ιδρυτικού νόμου (...). Παρόμοιες καταστάσεις άλλωστε δεν είναι καθόλου σπάνιες στην οργάνωση, λειτουργία και απόδοση της δημόσιας διοίκησης στη χώρα μας. Αντίθετα εξακολουθούν να επαναλαμβάνονται σε κάθε ανάλογη περίσταση, όπως παρατηρήθηκε προσφάτως με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και χρειάστηκε να ληφθούν εκτεταμένα μέτρα. Εξαιτίας της καθυστέρησης αυτής και υπό το κράτος της χρονικής πιέσεως και της σπουδής, που επέβαλε ο περιορισμένος χρονικός ορίζοντας, για την ολοκλήρωση έργων σημαντικών για το πολιτιστικό μέλλον της πόλης, την οποία επέτεινε η δυσοίωνη πρόβλεψη ότι κινδυνεύουν να μην απορροφηθούν τα διατεθέντα, για πρώτη φορά, τέτοιας φύσεως έργα, 70 δις δραχμές περίπου, οι κατηγορούμενοι έθεσαν αυστηρούς όρους-προϋποθέσεις συμμετοχής στους διαγωνισμούς, για να εξασφαλίσουν ανάδοχο που θα τους διασφάλιζε την εκτέλεση του έργου χωρίς προβλήματα".

Αυτή η περίφημη "απορρόφηση των κονδυλίων" είναι το άγχος κάθε αρμοδίου. Το διατυπώνει γλαφυρά η απόφαση: "Στην αγωνία των οργάνων του ΟΠΠΕΘ να περατωθούν τα έργα έγκαιρα και να μπορούν να απορροφηθούν τα κονδύλια που διατέθηκαν -για πρώτη φορά στην πόλη της Θεσσαλονίκης, διετέθησαν για μία και μόνη δραστηριότητα 80-90 δις- παρέβλεψαν τους κινδύνους που παραμόνευαν για το υπέρμετρο κόστος και παράκαιρη αποπεράτωση των έργων".

Ως ελαφρυντικό στοιχείο για τον τρόπο που ενήργησαν οι υπεύθυνοι του ΟΠΠΕΘ θεωρεί η απόφαση και την ύπαρξη κριτικής από διάφορες πλευρές: "Πρέπει να λεχθούν επιπροσθέτως τα ακόλουθα ως προς τις συνθήκες και το γενικότερο κλίμα που είχε δημιουργηθεί, εντός του οποίου και υπό το κράτος πιέσεως των οποίων κινήθηκαν, αποφάσισαν και ενήργησαν τα μέλη του ΔΣ του Οργανισμού: Κάθε ενέργεια υλοποίησης του προγράμματος των μεγάλων έργων, τουλάχιστον, προσέκρουε στις αψυχολόγητες αντιδράσεις και κινητοποιήσεις θεσμοθετημένων και μη φορέων, οι οποίοι, ασκώντας μια πολιτική συντεχνιακή, χαρακτηριζόμενη από περιβαλλοντολογικές ευαισθησίες και διάθεση, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, κακώς εννοούμενης προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλεως και σε τελική ανάλυση αδυνατούσα να δει με προοπτική και χρονικό βάθος το αληθές συμφέρον της πόλεως, ναρκοθετούσαν διαρκώς την με νομοθετική θωράκιση από την πολιτεία ευχερανθείσα πορεία του Οργανισμού προς υλοποίηση του σκοπού της συστάσεώς του." 

Όλα αυτά, επαναλαμβάνουμε, δεν έχουν τίποτα να κάνουν με τη δίκη της προσεχούς Πέμπτης. Όλα αυτά έχουν κριθεί αμετάκλητα. Όσοι, λοιπόν ασχολούνται με την προετοιμασία της Ολυμπιάδας ας κοιμούνται ήσυχοι.

(Ελευθεροτυπία, 9/12/2000)