Ακίν Μπιρντάλ: Η αλληλεγγύη στους Τούρκους δημοκράτες πιο αναγκαία από ποτέ



«Τα δικαιώματα δεν έχουν πατρίδα»

"Η τουρκική κυβέρνηση κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση"
                (Γ. Παπανδρέου, Βρυξέλλες, 14/5/2001)

"ΚΑΤΑ τη γνώμη μου, μετά την ελληνοτουρκική προσέγγιση η ενασχόληση στη χώρα σας με τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία θα πρέπει να γίνει εντονότερη κι όχι να περιοριστεί. Επειδή ακριβώς υπάρχει αυτή η προσέγγιση, που δίνει τη δυνατότητα να ασκηθούν αποτελεσματικότερες πιέσεις και να ενθαρρυνθεί η άλλη πλευρά στη δρομολόγηση των αλλαγών που πρέπει να γίνουν. Χάρη στο φιλικό κλίμα που επικρατεί μετά το Ελσίνκι, αυτού του είδους οι πιέσεις μπορούν να λειτουργήσουν θετικά, καθώς δεν εγγράφονται πλέον στο πλαίσιο της παραδοσιακής διακρατικής αντιπαλότητας".

Μιλάμε με τον Ακίν Μπιρντάλ, επίτιμο πρόεδρο της τουρκικής Ενωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IHD) και σύμβολο του συνεχιζόμενου αγώνα για μια δημοκρατικότερη κοινωνία στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου. Τον συναντήσαμε στην Αθήνα, όπου ήρθε προσκεκλημένος ως ομιλητής σε εκδήλωση της αντίστοιχης ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, την περασμένη Δευτέρα. Μαζί του ήρθε και μίλησε ο τωρινός πρόεδρος της IHD, Γιαβούζ Ονέν. Δεν είχε κλείσει ούτε βδομάδα από την πανηγυρική εκδήλωση συμπαράστασης της επίσημης Ελλάδας προς την εκσυγχρονισμένη φρίκη των "λευκών κελιών" και το κλίμα της συζήτησης, αναμφίβολα, βάρυνε απ' αυτή την εξέλιξη. 

Οι συνομιλητές μας αντιμετωπίζουν τις εξελίξεις της τελευταίας διετίας με συγκρατημένη απαισιοδοξία. Ετσι κι αλλιώς, έχουν δει πολύ χειρότερα: "Η IHD ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1986, σε μια εποχή που τα ανθρώπινα δικαιώματα είχαν καταπατηθεί ολοκληρωτικά στην Τουρκία, ύστερα από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 12ης Σεπτεμβρίου 1980", μας θυμίζει ο κ. Μπιρντάλ. "Ιδρυτικά μέλη της ήμασταν 98 άτομα, ως επί το πλείστον διανοούμενοι και συγγενείς πολιτικών κρατουμένων". Από τότε μέχρι σήμερα κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι, ορισμένα όμως πράγματα έμειναν σταθερά: "Η προσέγγισή μας γίνεται στη βάση της οικουμενικότητας των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Δεν θεωρούμε πως αποτέλεσαν ποτέ, ούτε και θα αποτελέσουν, 'εσωτερικό ζήτημα' της χώρας. Η Ενωσή μας βρίσκεται σε διαρκή επαφή και συνεργασία με οργανώσεις που δρουν σε παγκόσμια κλίμακα, όπως η Διεθνής Αμνηστία ή το Παρατηρητήριο του Ελσίνκι". Τα μέλη της Ενωσης σήμερα φτάνουν τις 18.000 σε όλη την Τουρκία.

Κατά καιρούς, η IHD εστίασε τις καμπάνιες της στα εκάστοτε ζητήματα αιχμής. "Ηρθε καιρός που προτεραιότητα της δράσης μας υπήρξε η κατάσταση στις φυλακές. Σε άλλες εποχές, πρώτο στοιχείο που προβάλαμε ήταν ο αγώνας ενάντια στα βασανιστήρια. Από το 1992 και μετά, αυτό που βγήκε κυρίως μπροστά μας ήταν η ένοπλη σύγκρουση όσον αφορά το κουρδικό. Το κουρδικό υπήρξε έτσι για μας το πρόβλημα στο οποίο αφιερώσαμε τις περισσότερες δυνάμεις μας, καθώς η μη επίλυσή του χειροτέρευε όλα τα άλλα".

Το τίμημα αυτής της δραστηριότητας υπήρξε βαρύ: "Μέσα σε μια 15ετία, 14 μέλη μας έχουν δολοφονηθεί και πάμπολλα έχουν φυλακιστεί. Κατ' επανάληψη οι αρχές έχουν κλείσει τα γραφεία τοπικών οργανώσεών μας. Με δυο λόγια, λειτουργούμε διαρκώς κάτω από πιέσεις κι απειλές". Ακόμη και η καταρχήν αποδοχή της τουρκικής υποψηφιότητας για την Ε.Ε. περιορισμένα αποτελέσματα είχε. "Μετά το Ελσίνκι δεν υπήρξε μετωπική επίθεση κατά της IHD, όμως 5 τοπικά γραφεία μας έκλεισαν με διαταγή των αρχών. Τα μισά από αυτά βρίσκονταν στη δυτική Τουρκία και τα υπόλοιπα στα ανατολικά, σε περιοχές όπου ζει πλειοψηφικά κουρδικός πληθυσμός". 

Τίποτα δεν έχει αλλάξει

"Η σημαντικότερη αλλαγή που σημειώθηκε μετά το Ελσίνκι", επιμένει ο κ. Μπιρντάλ, "έχει να κάνει με τη στάση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων απέναντι στις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Από τη στιγμή που έδωσαν τη συγκατάθεσή τους για την τουρκική υποψηφιότητα, οι κυβερνήσεις αποφεύγουν να διατυπώσουν οποιαδήποτε κριτική, για να μη δώσουν λαβή στην αντιπολίτευση να τις κατηγορήσει ότι δέχονται στην Ε.Ε. μια χώρα με τέτοιες επιδόσεις. Στη Γερμανία, λ.χ., για πρώτη φορά επικρατεί τέτοια σιωπή για απεργία πείνας των πολιτικών κρατουμένων". 

Για τον ηγέτη της IHD, η στάση της Ευρώπης απέναντι στην Τουρκία θα πρέπει να καθορίζεται με γνώμονα τις αλλαγές που δρομολογούνται στο θεσμικό κυρίως επίπεδο. "Το πιο βασικό είναι το κατά πόσον έχουμε καταφέρει ως χώρα να εναρμονίσουμε το εσωτερικό μας δίκαιο με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές, όσον αφορά το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Μέχρι στιγμής, τέτοιου είδους εναρμόνιση δεν έχει γίνει σε κανένα πεδίο".

Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν περισσότεροι από 10.000 πολιτικοί κρατούμενοι. Κάπου 8.000 προέρχονται από το ΡΚΚ ή τις μετωπικές του οργανώσεις και τουλάχιστον 2.000 από την τουρκική εξωκοινοβουλευτική Αριστερά (DHKP-C, ΤΚΡ M-L / ΤΙΚΚΟ, TDKP και καμιά δεκαριά ακόμα οργανώσεις). Ο πρόσφατος νόμος για την αμνηστία ουδόλως έθιξε αυτή την κατηγορία φυλακισμένων. "Δεν επρόκειτο για γενική αμνηστία, όπως προπαγανδίστηκε, και γι' αυτό υπήρξαμε αντίθετοι με την ψήφισή του. Οι μόνοι πολιτικοί κρατούμενοι που ωφελήθηκαν ήταν οι καταδικασμένοι για τα λεγόμενα 'αδικήματα Τύπου', δηλαδή δημοσιογράφοι που βρίσκονταν στη φυλακή για κάποια κείμενά τους και οι οποίοι αφέθηκαν ελεύθεροι με 3ετή αναστολή. Υπήρξε επίσης μια μείωση ποινών μέχρι και 10 χρόνια, που δεν αφορούσε όμως τους πολιτικούς κρατούμενους. Βγήκαν έξω βιαστές, δολοφόνοι και μέλη συμμοριών, όχι όμως άνθρωποι που είχαν ψηφιστεί από το λαό -όπως η Λεϊλά Ζανά και οι άλλοι βουλευτές του DEP- και βρίσκονται στη φυλακή γι' αυτήν τους ακριβώς την ιδιότητα και μόνο..."

Το σημαντικότερο είναι ότι παραμένει σε ισχύ όλο εκείνο το νομοθετικό οπλοστάσιο που χρησιμοποιήθηκε για την αμείλικτη καταστολή της τουρκικής Αριστεράς και του κουρδικού κινήματος. "Υπάρχουν σήμερα 152 νόμοι συνολικά, με τους οποίους περιορίζεται η ελευθερία της έκφρασης. Αυτοί που χρησιμοποιούνται συνήθως, ωστόσο, είναι δύο: ο Αντιτρομοκρατικός (βάσει του οποίου απαγορεύεται κάθε δημοσίευμα που μπορεί να θεωρηθεί από τις υπηρεσίες ασφαλείας ότι θίγει την ακεραιότητα της χώρας) και ο Ποινικός Κώδικας -συγκεκριμένα, τα άρθρα 125 (εσχάτη προδοσία), 159 (περιύβριση αρχής), 168 (στάση), 169 (υπόθαλψη στασιαστών), 311 και 312 (πρόκληση εχθρότητας μεταξύ των πολιτών στη βάση εθνικών, πολιτιστικών, φυλετικών ή θρησκευτικών διαφορών), κ.λπ. Οσο για το κουρδικό, εξακολουθούν να ισχύουν 13 νόμοι και διατάγματα με τα οποία απαγορεύεται η χρήση της κουρδικής γλώσσας σε έντυπα και ΜΜΕ. Οταν ο Ισμαήλ Τζεμ πήγε στην Ευρώπη, κουβαλούσε μαζί του ένα βιβλίο του Κούρδου συγγραφέα Μεχμέτ Ουζούν, τυπωμένο στα κουρδικά, για να δείξει στους Ευρωπαίους ότι δεν υπάρχουν πια τέτοιου είδους προβλήματα στην Τουρκία. Ενα μήνα μετά, όμως, εκδόθηκε απόφαση κατάσχεσης του βιβλίου. Η σχετική δίκη έγινε πριν από μερικές βδομάδες. Ευτυχώς, έληξε με αθώωση του συγγραφέα κι άρση της απαγόρευσης".

Οχι διπλά κριτήρια

Από το κουρδικό, περνάμε στο ζήτημα του πολιτικού Ισλάμ. Επισημαίνουμε στον κ. Μπιρντάλ ότι το Φεβρουάριο του 1997, μεγάλη μερίδα του ελληνικού Τύπου υποδέχθηκε με ενθουσιασμό την παρέμβαση του στρατού για την απομάκρυνση των Τούρκων ισλαμιστών από την εξουσία. "Εμείς δεν συμμεριζόμαστε καθόλου αυτή τη λογική", μας απαντά ο επίτιμος πρόεδρος του IHD. "Είμαστε κατηγορηματικά αντίθετοι σε οποιαδήποτε επέμβαση των ενόπλων δυνάμεων στην πολιτική. Αν υπάρχει σήμερα κίνδυνος για το κοσμικό καθεστώς στην Τουρκία, αυτός οφείλεται στις προηγούμενες επεμβάσεις του στρατού -στο στρατιωτικό διάγγελμα της 12.3.1971 και το πραξικόπημα του 1980". Στη συζήτηση παρεμβαίνει ο κ. Ονέν, για να τονίσει μια πλευρά της ανόδου των ισλαμιστών που συνήθως αγνοούν τα ΜΜΕ: "Το πολιτικό Ισλάμ προέκυψε στην Τουρκία ως ένα σχέδιο του ΝΑΤΟ ενάντια στην Αριστερά. Ηταν το μέσο που επιστράτευσε το σύστημα για την προληπτική καταστολή της κοινωνικής αντιπολίτευσης. Οταν όμως κατέρρευσε το σοβιετικό μπλοκ, αυτή η ασπίδα έγινε πια πολύ βαριά και ως εκ τούτου περιττή. Ο τωρινός καβγάς διεξάγεται ανάμεσα στους παλιούς συμμάχους". 

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η τοποθέτηση του Ακίν Μπιρντάλ για τη στάση της IHD απέναντι στα μειονοτικά ζητήματα και τις σκοτεινές σελίδες της τουρκικής ιστορίας: "Βάσει της συνθήκης της Λοζάννης, η Τουρκία έχει αναλάβει τη δέσμευση να σέβεται τα δικαιώματα των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Εβραίων που ζουν στο έδαφός της. Φυσικά υπάρχουν και άλλες μειονότητες, που δεν αναφέρονται σ' αυτή τη συνθήκη, και των οποίων το καθεστώς και τα δικαιώματα θα επαναπροσδιοριστούν με βάση τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Ομως η Τουρκία δεν έχει σεβαστεί τις υποχρεώσεις της ούτε απέναντι σ' αυτές τις αναγνωρισμένες μειονότητες. Είναι γνωστές οι τραγικές συνέπειες που είχαν για τους Ελληνες τα γεγονότα του 1922, του 1955 και του 1964 ή η εφαρμογή του νόμου του 1942 για τις περιουσίες. Ακόμη πιο τραγικά ήταν όσα συνέβησαν με τους Αρμένιους το 1915. Πρέπει να μιλάμε ανοιχτά γι' αυτά τα ζητήματα, για τα λάθη που έγιναν στο παρελθόν. Μια τέτοια στάση θα συμβάλει στη σημερινή ειρηνική συμβίωση των λαών. Η άρνηση των ευθυνών για όσα έγιναν δεν είναι λύση. Οι εθνικιστικές προσεγγίσεις βρίσκονται παντού σε αντιπαλότητα προς τα ανθρώπινα δικαιώματα". 

(Ελευθεροτυπία, 26/5/2001)