Τα ανθρώπινα δικαιώματα στο στόχαστρο του προκαθημένου της Εκκλησίας της Ελλάδος




Τα δικαιώματα των άλλων στην πυρά

"Σκληρή απάντηση Χριστόδουλου: 'Σε όποιον αρέσουμε...'"

            («ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ», 7/2/2002)

 
ΤΗ ΦΟΡΑ ΑΥΤΗ, οι αλλεπάλληλες ομιλίες του κυρίου Χριστόδουλου δεν μεταδόθηκαν από τα τηλεοπτικά δελτία τις ώρες της υψηλής τηλεθέασης. Πέρασαν στα ψιλά, σε αντίθεση με προηγούμενες, μικρότερης σημασίας, παρεμβάσεις του. Κι όμως, μέσα σε λίγες ημέρες ο αρχιεπίσκοπος άδραξε τρεις διαφορετικές ευκαιρίες για να αναπτύξει τις απόψεις του σχετικά με ένα φλέγον ζήτημα που, ως φαίνεται, τον απασχολεί ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό. Το ζήτημα αυτό δεν είναι άλλο, από τα προβλήματα τα οποία συνεπάγεται για τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία η ομόθυμη και αυτονόητη αποδοχή της έννοιας ανθρώπινα δικαιώματα, τα οποία -πάντοτε κατά τον μακαριότατο- ήρθε επιτέλους η ώρα να γίνουν αντικείμενο μιας γνήσια ελληνορθόδοξης κριτικής. 

Η πρόσφατη αυτή αμφισβήτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν προέκυψε ως μία ακόμη αρχιεπισκοπική κορόνα - ίσως εδώ πρέπει να αναζητηθεί και ο λόγος που δεν έγινε "είδηση". Υπήρξε προϊόν ανάλυσης και διατυπώθηκε σε μάλλον χαμηλούς τόνους. Αυτό, βέβαια, δεν μειώνει την αξία της. Αντιθέτως, μαρτυρεί ότι πρόκειται για μια κίνηση ψύχραιμη και μελετημένη. Γι' αυτό και απολύτως απαράδεκτη. 

Τα δικαιώματα ως απάτη

Την ευκαιρία για την πρώτη επίθεση του αρχιεπισκόπου κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρόσφερε η καθιερωμένη ομιλία του ανήμερα των Τριών Ιεραρχών. Την ίδια ημέρα είχε επιλέξει πέρσι ο κύριος Χριστόδουλος για να στηλιτεύσει, μέσω των εκπαιδευτικών προτύπων του Κοσμά του Αιτωλού και Παπουλάκου, το "νεωτεριστικό πνεύμα της Εσπερίας", το "αντιθρησκευτικό και αντιορθόδοξο" πνεύμα που ταλαιπωρεί την εγχώρια παιδεία, από την απελευθέρωση ίσαμε σήμερα. 

Φέτος, με το κείμενό του "Η διαπολιτισμική αγωγή στα πλαίσια της Ορθόδοξης πίστης και διδασκαλίας", ο αρχιεπίσκοπος τράβηξε τον ούτως ή άλλως δεδομένο αντιδυτικισμό του στα άκρα. Αξίζει να δούμε πως, αφού σημειώσουμε ότι, όπως προκύπτει, ο αρχιεπίσκοπος αγνοεί τόσο την τρέχουσα συζήτηση γύρω από τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η διαπολιτισμική εκπαίδευση, όσο και τους ορισμούς που έχουν κατά καιρούς προταθεί για τα περιεχόμενα της ίδιας της έννοιας. 

"Η κρατούσα αντίληψη", υποστήριξε ο κύριος Χριστόδουλος, "προσπαθεί να επιτύχει την ένταξη (των ξένων μαθητών) με βάση τα δικαιώματα του ανθρώπου. Αυτό είναι το μοντέλο που ακολουθεί η αμερικανική πολυπολιτισμική εκπαίδευση". Σε εφαρμογή αυτού του μοντέλου, εξήγησε, καταργείται η προσευχή στο σχολείο, το μάθημα των θρησκευτικών "αντικαθίσταται από τη μη συνδέουσα με τις ρίζες θρησκειολογία, αποσύρεται από την σχολική αίθουσα η εικόνα του Χριστού κ.ο.κ. Ακόμη και τα βιβλία της Ιστορίας ξαναγράφονται, έτσι ώστε να αποφεύγεται η προβολή των αρετών και επιτευγμάτων της φυλής ή του έθνους". 

Περιττό να υπενθυμίσουμε ότι η προσευχή συνεχίζει να αποτελεί καθημερινή σχολική πρακτική, ότι η εικόνα του Χριστού παραμένει αμετακίνητη στις σχολικές αίθουσες και ότι κανένα εγχειρίδιο θρησκειολογίας δεν αντικατέστησε τα "θρησκευτικά". Τα ζητήματα αυτά εκκρεμούν επί δεκαετίες και δεν σχετίζονται ιστορικά με την εμφάνιση της πολυπολιτισμικής κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά με μεταρρυθμιστικές εκπαιδευτικές απόψεις, που κατά καιρούς επιδίωξαν την αυτονόμηση του δημόσιου σχολείου από τον εκκλησιαστικό εναγκαλισμό. Διαφορετική είναι η περίπτωση των βιβλίων της Ιστορίας: η κριτική στο μέχρι πρόσφατα ακραία εθνικιστικό τους περιεχόμενο συνδέεται, πράγματι, με πιο σύγχρονες ευαισθησίες, αλλά αφορούσε εξαρχής την αμφισβήτηση της έννοιας του "περιούσιου ελληνικού έθνους" και τη συνεπαγόμενη υποτίμηση των γειτονικών λαών, οι στερεοτυπικές εικόνες των οποίων προκαλούσαν στα παιδιά απέχθεια και μίσος. 

Κολόμβος και Αλή Πασάς

"Η στήριξη της πολυπολιτισμικής αγωγής στα δικαιώματα του ανθρώπου γεννά ψευδαίσθηση του σεβασμού του άλλου", συνέχισε απτόητος ο αρχιεπίσκοπος. Τόνισε μάλιστα ότι, όπως ο Κολόμβος παύει να τιμάται ως εθνικός ήρωας στην Αμερική, για να μη θιγούν οι Ινδιάνοι, με την ίδια λογική θα έπρεπε να πάψουμε να τιμούμε τους Σουλιώτες "για να μη προσβληθούν όσοι μαθητές θεωρούν τον Αλή Πασά ήρωα της φυλής των". Και παρακάτω: "Πέραν αυτών, που φαίνονται κωμικά αλλά είναι εκπαιδευτική πραγματικότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες, η στήριξη της αγωγής στα δικαιώματα του ανθρώπου είναι φενάκη και για άλλους λόγους, ίσως λιγότερο ευδιάκριτους. Τι νόημα έχει η αποσιώπηση του χριστιανισμού από μια αγωγή που, πάντως, σε εντάσσει σε μια κοινωνία διαμορφωμένη με χριστιανικές αρχές; Θα δεχθούμε να φοράει μπούρκα η γυναίκα του; Θα δεχθούμε την απαγόρευση εκπαίδευσης των κοριτσιών;"

Ας ξεπεράσουμε ασχολίαστη την κουραστική πλέον χρήση των γυναικών με την μπούρκα, ας αφήσουμε κατά μέρος και την αρχιεπισκοπική βεβαιότητα ότι τα δικαιώματα των γυναικών οφείλονται στις "χριστιανικές αρχές". Ας ξεχάσουμε ακόμη ότι οι μαθήτριες με την ισλαμική μαντίλα προκάλεσαν προ καιρού μια έντονη διαμάχη στη Γαλλία -και όχι στις ΗΠΑ-για το κατά πόσον το δημόσιο σχολείο πρέπει να αποδέχεται μαθητές και μαθήτριες με εμφάνιση που να υποδηλώνει τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις.

Εκείνο που ενδιαφέρει είναι πού το πάει ο μακαριότατος, όταν με τόση ευκολία τσαλαβουτάει σε προβλήματα για τα οποία υπάρχει ήδη μια τεράστια θεωρητική συζήτηση και μια εξίσου πλούσια εκπαιδευτική εμπειρία. Θα υπέθετε κανείς πως οι συλλογισμοί του τον οδηγούν να υποστηρίξει την ενσωμάτωση των "Αλλων" στην κυρίαρχη κουλτούρα. Κι όμως. Υστερα από σειρά τρομολαγνικών όσο και ανυπόστατων υποθέσεων (θα καταργήσουμε την 25η Μαρτίου για να μη θίγουμε τους Τούρκους, θα αφαιρέσουμε τα ονόματα των ηρώων από τους δρόμους κ.ο.κ.), ο αρχιεπίσκοπος διερωτήθηκε ευθαρσώς: "Θα γίνει η διαπολιτισμική αγωγή όχημα για το ξερίζωμα της ψυχής του έθνους, για την κατάργηση της μνήμης του;"

Το παράδειγμα που χρησιμοποίησε στη συνέχεια είναι τουλάχιστον ανατριχιαστικό. Διάβασε κάπου ο αρχιεπίσκοπος ότι παιδιά από 26 χώρες σ' ένα διαπολιτισμικό σχολείο γιόρτασαν μαζί τα Χριστούγεννα, "αποδεικνύοντας ότι το μήνυμά τους είναι κοινό για όλους". "Είναι δυνατόν να λέγεται αυτό στα σοβαρά;", εξανίσταται χριστιανικότατα ο κ. Χριστόδουλος. "Αντιλαμβανόμαστε πόσο άδειοι πρέπει να είμαστε όλοι, δάσκαλοι και δημοσιογράφοι, για να λέγονται τέτοιες κουβέντες; Εχουμε άραγε συνείδηση πόσο αλλοιώνουμε την ψυχούλα του παιδιού όταν το βάζουμε να γιορτάσει μαζί μας τα Χριστούγεννα, ισχυριζόμενοι ψευδώς (κι αν όχι ψευδώς τότε ηλιθίως) ότι είναι απλά η 'εορτή της ειρήνης';"

Εκλεκτικές συγγένειες

Απίστευτα λόγια από το στόμα ενός θρησκευτικού ηγέτη, παραπέμπουν ευθέως στις σύγχρονες νεορατσιστικές θεωρίες, που αναδιατυπώνουν αποτελεσματικά τον κλασικό ρατσιστικό λόγο, υιοθετώντας επιλεκτικά κάποια στοιχεία της αντιρατσιστικής προβληματικής: το δικαίωμα του Αλλου στη διαφορά, το σεβασμό της πολιτισμικής του ταυτότητας, την πεποίθηση ότι δεν υπάρχουν ανώτεροι και κατώτεροι, αλλά απλώς "διαφορετικοί", πολιτισμοί. Ολα αυτά προκειμένου να αποφευχθεί οιαδήποτε "επιμειξία" μεταξύ πολιτισμών ("φυλών") και να επιτευχθεί ο αποκλεισμός των ξένων, στο όνομα του σεβασμού της διαφορετικής τους ταυτότητας. 

Ετσι, ο αρχιεπίσκοπος πιστεύει πως νομιμοποιείται να υποστηρίζει ότι "η διαπολιτισμική αγωγή είναι αναμφίβολα φενάκη όσο στηρίζεται στα δικαιώματα του ανθρώπου" και ταυτόχρονα να ισχυρίζεται ότι "παραμένει ευθύνη μας να του δείξουμε (εν. του ξένου μαθητή) ότι δεν είναι μειονέκτημά του ότι γεννήθηκε σε έναν πολιτισμό διαφορετικό από τον δικό μας". Από εκεί και πέρα, η άποψη ότι η διαπολιτισμική αγωγή μπορεί να πετύχει "μόνον εφ' όσον στηριχθεί στην ορθόδοξη πίστη και στη διδασκαλία της Εκκλησίας", δεν συνιστά διαφορετική προσέγγιση ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού προβλήματος, αλλά άμεση και ευθεία απόρριψή του. 

Δεν ήταν ασφαλώς η πρώτη φορά που ο κύριος Χριστόδουλος τα έβαζε με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν πάει πολύς καιρός που υποστήριξε πως δικαιώματα "δύνανται να διεκδικούν μόνον όσοι βαδίζουν στα αχνάρια των προγόνων μας, τα ποτισμένα από την Ορθοδοξία". Βέβαια, για να μην τον αδικούμε, ο μακαριότατος έχει υπάρξει και λάβρος υποστηρικτής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (πρβλ. το μήνυμά του σε συνέντευξη Τύπου της Υπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες, 24/11/1999). Τι συμβαίνει, λοιπόν;

Για όποιον διατηρούσε και την παραμικρή αμφιβολία, τα πράγματα ξεκαθάρισαν σε ομιλία του στη Μονή Πεντέλης (6/2), κατά την οποία ο κύριος Χριστόδουλος, ξαναβρίσκοντας το γνώριμο μαχητικό ύφος του, έκανε σαφές ότι η Εκκλησία "δεν είναι διατεθειμένη να εκχωρήσει τα δικά της δικαιώματα στο βωμό των όποιων 'ανθρώπινων δικαιωμάτων' των άλλων". Εξήγησε λοιπόν ότι η Εκκλησία "αναγνωρίζει την ετερότητα, αλλά μέσω της ιδιοπροσωπίας μας": τα εκατομμύρια των μουσουλμάνων δεν μπορούν να εισχωρήσουν στις ευρωπαϊκές κοινότητες, υποστήριξε, καθώς "δεν μπορούμε να γίνουμε πολτός που όποιος μπαίνει εκεί γίνεται σούπα. [...] Σ' όποιον αρέσει. Εμείς είμαστε Ελληνες χριστιανοί ορθόδοξοι" ("Ε" 7/2). Δικαίως, επομένως, η "Ελεύθερη Ωρα" συνόψισε στο πρωτοσέλιδό της τη νέα αρχιεπισκοπική παραίνεση: "Να σταματήσει η είσοδος Μουσουλμάνων μεταναστών! Η Ελλαδική Εκκλησία δεν είναι διατεθειμένη να εκχωρήσει τα δικαιώματα των πιστών της στα όποια 'ανθρωπίνα δικαιώματα' των όποιων μειονοτήτων" (7/2). 

Περισσότερο προσεκτική -αλλά εξίσου σαφής- υπήρξε η τρίτη, κατά σειρά, αμφισβήτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τρεις ημέρες αργότερα. Απευθυνόμενος στους Ελληνες ευρωβουλευτές, ο αρχιεπίσκοπος υπογράμμισε ότι, καλά τα ανθρώπινα δικαιώματα και η ελευθερία, αλλά χρειάζονται και τα δύο ιδιαίτερη προσοχή. Αναφέρθηκε μάλιστα σε συγκεκριμένο παράδειγμα: "Το θέμα της προώθησης της ισότητας της γυναίκας [...] και οι προσπάθειες που έγιναν στο Ευρωκοινοβούλιο μας βρίσκουν γενικά σύμφωνους, χωρίς όμως ορισμένες ακρότητες, που ξεκινούν από μία αντίληψη ανθρωπίνων δικαιωμάτων και που τελικά θίγουν σημαντικά δικαιώματα άλλων ομάδων" (9/2). 

Δεν χρειάζονται περισσότερα: τα ανθρώπινα δικαιώματα συνιστούν το νέο ιδεολογικό και πολιτικό μέτωπο που αποφάσισε να ανοίξει ο αρχιεπίσκοπος, προκειμένου να υπερασπίσει αποτελεσματικά την ελληνορθόδοξη "ιδιοπροσωπία" του έθνους. Οι μουσουλμάνοι και οι γυναίκες είναι οι πρώτοι δηλωμένοι -και αναμενόμενοι- στόχοι του. Θα ακολουθήσουν και άλλοι.

(Ελευθεροτυπία, 16/2/2002)