Ενα ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου αποκαλύπτει τους μηχανισμούς αντίστασης κατά των δικαιωμάτων των γυναικών




Το ευρωπαϊκό πρόσωπο του φονταμενταλισμού

 "Αντιδράσεις για την αντιχριστιανική έκθεση"
                («ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ»,21/3/2002)

ΟΙ ΣΚΛΗΡΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ, εγχώριες και μη, που προκάλεσε η υπερψήφιση της Εκθεσης "Γυναίκες και φονταμενταλισμός" από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έρχονται για μια ακόμη φορά να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη ενός άτυπου διαδογματικού χριστιανικού αντιφεμινιστικού λόμπι, το οποίο, παρά την περί του αντιθέτου ρητορική του, συνεχίζει απτόητο να μάχεται τα θεμελιώδη δικαιώματα των γυναικών. 

Προϊόν επίπονης διαδικασίας που διήρκεσε επί περίπου ένα χρόνο, η έκθεση της Ισπανίδας σοσιαλίστριας Μαρία Ιζκέρδο Ρόχο συζητήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο στις 12 Μαρτίου και την επομένη υπερψηφίστηκε με εξαιρετικά ισχνή πλειοψηφία (242 ψήφοι υπέρ, 240 κατά, 42 αποχές). Από τους Ελληνες ευρωβουλευτές το υποστήριξαν οι εκπρόσωποι του ΠΑΣΟΚ, του Συνασπισμού και του ΔΗΚΚΙ και το καταψήφισαν οι ευρωβουλευτές της Ν.Δ. (πλην δύο), ακολουθώντας τη γραμμή της ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Οι εκπρόσωποι του ΚΚΕ απείχαν, στάση που υιοθέτησαν και δύο ευρωβουλευτές της Ν.Δ. (Στ. Ξαρχάκος και Ι. Αβέρωφ).

Δυσχέρειες ενός ορισμού

Η έκθεση Ρόχο, παρά τις όποιες ασάφειες ή/και απλουστεύσεις -κοινές εξάλλου σε γενικευτικά κείμενα αυτού του είδους- αποτελεί μια θαρραλέα μεθοδολογική πρόταση για το πώς πρέπει να προσεγγίζεται το σύγχρονο φονταμενταλιστικό φαινόμενο και οι επιπτώσεις του στη ζωή εκατομμυρίων γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο. Σύμφωνα με την έκθεση, ο φονταμενταλισμός αφενός εμφανίζεται σήμερα με διάφορες μορφές (θρησκευτικές, πολιτικές, ιδεολογικές), αφετέρου διαπερνά θρησκείες και δόγματα, δηλητηριάζοντας την καθημερινότητα των γυναικών ακόμη και μέσα στα όρια της Ευρώπης. 

Ο διασταλτικός αυτός ορισμός του φονταμενταλισμού συνιστά το τόλμημα της έκθεσης Ρόχο και βρίσκεται πίσω από τις αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν εναντίον της. Οπως αποδείχθηκε, είναι πολλοί εκείνοι (και, δυστυχώς, και εκείνες) που ταράζονται ακόμη με την ιδέα ότι οι φονταμενταλιστικές πρακτικές δεν εξαντλούνται στις αφγανικές μπούρκες και ότι ενδέχεται να αφορούν και κάποιες πλησιέστερες πραγματικότητες. Ούτως ή άλλως, μοιάζει να έχει σβηστεί από την ευρωπαϊκή συλλογική μνήμη κάτι που επιβιώνει ακόμη στη λεξικογραφία πολλών, κυρίως αγγλοσαξονικών, χωρών: ότι, δηλαδή, προτού η έννοια "φονταμενταλισμός" συνδεθεί (από τη Δύση) με τον ισλαμισμό, αναφερόταν σε ακραίες αντιλήψεις που εκπορεύτηκαν από χριστιανικές σέχτες. 

Οπως και να έχει, η έκθεση Ρόχο διαπιστώνει ότι είναι απόλυτη ανάγκη να αντιμετωπιστεί πολιτικά το πρόβλημα των θρησκευτικών φανατισμών, ότι οι γυναίκες υπήρξαν και παραμένουν θύμα τους και ότι οι περισσότερες θρησκείες εμφάνισαν κάποια στιγμή της ιστορίας τους εκφυλιστικές φονταμενταλιστικές τάσεις. Σε αρκετά σημεία της, η έκθεση καταδικάζει την ανάμιξη της Εκκλησίας στον πολιτικό βίο των κρατών, ιδιαίτερα όταν επιδιώκει τον περιορισμό ανθρώπινων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών (σεξουαλική ζωή, αντισύλληψη κ.ο.κ.). Καταγγέλλει επίσης τη χρήση της παράδοσης ως δικαιολογία για εγκλήματα κατά της σωματικής ακεραιότητας και της ζωής των γυναικών. Τονίζει ακόμη ότι τα δικαιώματα των γυναικών, τα οποία προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις, δεν μπορούν να καταστρατηγούνται με το πρόσχημα θρησκευτικών ερμηνειών, πολιτισμικών παραδόσεων, εθίμων ή νομοθεσιών. 

Στη συνέχεια, η έκθεση ασχολείται με τα προβλήματα των μεταναστριών και τοποθετείται σε ένα ζήτημα που έχει προκαλέσει μεγάλη συζήτηση σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες: υποστηρίζει δηλαδή ότι τα δικαιώματα που απορρέουν από το οικογενειακό δίκαιο των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης πρέπει να υπερισχύουν του δικαίου (εθιμικού ή μη) της χώρας καταγωγής των μεταναστών, το οποίο συχνά επιτρέπει την παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών. Η έκθεση εκφράζει την υποστήριξή της στις γυναίκες που μάχονται κατά του φονταμενταλισμού και κατά κάθε κίνησης που αποσκοπεί στον αποκλεισμό τους από την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή, καθώς και από την πρόσβασή τους σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη. Επίσης καταδικάζει τους θρησκευτικούς ηγέτες που χρησιμοποιούν την πίστη για να αποκλείσουν τις γυναίκες ή να κηρύξουν την κατωτερότητά τους. 

Η παρέμβαση του Βατικανού...

Καθώς δεν έχουμε τη δυνατότητα να σταθούμε σε όλες τις επισημάνσεις του ενδιαφέροντος αυτού κειμένου, περιοριζόμαστε να σημειώσουμε ότι η έκθεση αναφέρεται συγκεκριμένα σε τρεις ειδικά χώρες, στις οποίες τα δικαιώματα των γυναικών παραβιάζονται συστηματικά και με ακραίο τρόπο (Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αφγανιστάν) και απαιτεί την άμεση παροχή του επίσημου καθεστώτος πρόσφυγα στις γυναίκες-θύματα φονταμενταλιστικών καθεστώτων. Σε ό,τι αφορά τα ευρωπαϊκά δεδομένα, η έκθεση καλεί "τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες που αποτελούν τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού, δηλαδή το χριστιανισμό, τον ιουδαϊσμό και το μωαμεθανισμό, να αποκηρύξουν το φονταμενταλισμό" και αναφέρεται ρητά στο δικαίωμα της έκτρωσης και της αντισύλληψης. Εκφράζει, τέλος, την υποστήριξή της προς τις ομοφυλόφιλες γυναίκες και ζητεί από τα κράτη-μέλη να μην αναγνωρίζουν χώρες στις οποίες οι γυναίκες δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα ή αποκλείονται από τη διακυβέρνησή τους. 

Εχουν γίνει, πιστεύουμε, ήδη σαφή τα "ενοχλητικά" σημεία της έκθεσης, εκείνα που θα οδηγούσαν και στην καταψήφισή της από την ομάδα του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Οπως προκύπτει από τα πρακτικά της συζήτησης στο Ευρωκοινοβούλιο, το Βατικανό είχε ενδιαφερθεί εγκαίρως για το ζήτημα και πολλές γυναικείες και μικτές χριστιανικές οργανώσεις είχαν πιέσει τους ευρωβουλευτές που επηρεάζουν να το καταψηφίσουν. Δεν πρόκειται να ασχοληθούμε εδώ με κάποιες "γραφικές" κραυγές που ακούστηκαν κατά της έκθεσης στο Ευρωκοινοβούλιο ("η εισηγήτρια επιδιώκει να καταργήσει τους άνδρες", η έγκριση της έκθεσης θα σημάνει πως το Ευρωκοινοβούλιο έχει περάσει στην υπηρεσία των "σκοτεινών δυνάμεων" κ.ο.κ.). Εκείνο που ενδιαφέρει είναι ότι οι σοβαροί πολέμιοι του κειμένου παρέμειναν στη γενικόλογη αμφισβήτηση της οιασδήποτε συσχέτισης του χριστιανισμού με το φονταμενταλισμό, χωρίς να θεωρήσουν υποχρέωσή τους να τοποθετηθούν στα συγκεκριμένα σημεία στα οποία επιχειρήθηκε αυτή η συσχέτιση. Και, κυρίως, δεν έθιξαν τα προβλήματα που ανακύπτουν σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Πολωνία) ως προς την ελευθερία των γυναικών να ορίζουν αν και πότε επιθυμούν να αποκτήσουν παιδιά.

...και το ελληνικό τοπίο

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, θεωρήσαμε χρήσιμο να ζητήσουμε από δύο Ελληνίδες ευρωβουλευτές να μας αιτιολογήσουν την ψήφο τους, αρνητική η μία, θετική η άλλη, στην έκθεση Ρόχο: "Η έκθεση ξεκίνησε με στόχο να παρουσιάσει τις αρνητικές συνέπειες των φονταμενταλιστικών καθεστώτων στη ζωή των γυναικών, αλλά έχασε τον προσανατολισμό της και κατέληξε να ταυτίζει το φονταμενταλισμό με την έννοια της θρησκείας ακόμα και μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση", μας απάντησε η ευρωβουλευτής της Ν.Δ. Ρόδη Κράτσα. "Υπερψήφισα τις παραγράφους και τροπολογίες που καταδικάζουν το φαινόμενο του φονταμενταλισμού, ενώ καταψήφισα την αρχή και το σύνολο της έκθεσης, γιατί πιστεύω ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οφείλει να σεβαστεί τη σχέση που έχουν οι λαοί με τη θρησκεία, όπως επίσης οφείλει να σεβαστεί και τα διαφορετικά μοντέλα σχέσεων Εκκλησίας και κράτους που βρίσκονται στη βάση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σήμερα στις δημοκρατικές μας κοινωνίες δεν υπάρχουν περιθώρια και κίνδυνοι υπέρβασης αρμοδιοτήτων και εξουσιών. Η Ευρωπαϊκή Ενωση διέπεται από αρχές και νομοθεσία που κατοχυρώνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα ανδρών και γυναικών. Ανισότητες και διακρίσεις εις βάρος των γυναικών υφίστανται δυστυχώς ακόμη στη δημόσια και στην ιδιωτική ζωή. Τα φαινόμενα βίας και σωματεμπορίας έχουν θύματα κυρίως γυναίκες παντού στην Ευρώπη. Η εκρίζωσή τους απαιτεί ισχυρή πολιτική βούληση και καθημερινό αγώνα σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Οι Εκκλησίες, όπως και ολόκληρη η κοινωνία των πολιτών, είναι πολύτιμοι συνεργοί σ' αυτή την προσπάθεια".

Στον αντίποδα του συλλογισμού της Ρόδης Κράτσα κινείται η προσέγγιση της Αννας Καραμάνου, ευρωβουλευτού του ΠΑΣΟΚ και προέδρου της Επιτροπής Γυναικών και Ισων Ευκαιριών, η οποία εξάλλου υπήρξε υπεύθυνη για τη σχετική γνωμοδότηση εκ μέρους της Επιτροπής Ελευθεριών και Δικαιωμάτων των Πολιτών. "Πρόκειται για μια από τις πιο ουσιαστικές εκθέσεις που έχουν ποτέ ψηφιστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο", υπογραμμίζει η κυρία Καραμάνου. "Η έκθεση δεν καταφέρεται κατά της θρησκείας, όπως υποστηρίζει η ευρωπαϊκή θρησκευτική Δεξιά, αλλά στρέφεται εναντίον εκείνων που καπηλεύονται τη θρησκεία και διαπράττουν εγκλήματα εις βάρος των γυναικών. Εξάλλου καμία θρησκεία, καμία παράδοση και κανένα δόγμα δεν βρίσκεται πάνω από τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρώπινες ελευθερίες. Κανείς δεν μπορεί να επικαλείται την παράδοση για να παραβιάζει τα δικαιώματα των γυναικών. Την παράδοση επικαλούνταν και οι Ταλιμπάν. Καταδικάζω κάθε διάκριση με βάση το φύλο, ακόμη κι όταν βασίζεται σε μακραίωνες παραδόσεις. Δεν σέβομαι καμία παράδοση που δεν σέβεται τα δικαιώματα των γυναικών".

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν η Εκκλησία της Ελλάδος επιχείρησε να αποτρέψει την υπερψήφιση της έκθεσης Ρόχο, όπως έπραξε το Βατικανό. Είναι, ωστόσο, βέβαιο ότι η Ιερά Σύνοδος έσπευσε να την καταδικάσει με ειδική ανακοίνωσή της (20/3), ενώ ο κ. Χριστόδουλος ασχολήθηκε προσωπικά μαζί της, φροντίζοντας να σχολιάσει την ψήφο των δύο ευρωβουλευτών της Ν.Δ. που επέλεξαν την αποχή, καθώς και εκείνη των ευρωβουλευτών του ΔΗΚΚΙ που την υπερψήφισαν, ενώ θα μπορούσαν να είχαν ακολουθήσει την τακτική των συναδέλφων τους του ΚΚΕ και να είχαν προτιμήσει την αποχή(!). Ούτως ή άλλως, ο αρχιεπίσκοπος ανακοίνωσε πρόσφατα ότι, εν όψει εκλογών, θα καλέσει τα κόμματα να τοποθετηθούν στο θέμα των αμβλώσεων, θα τα πιέσει επομένως να επαγγελθούν την κατάργηση της ισχύουσας νομοθετικής ρύθμισης. Για μια ακόμη φορά, ο κ. Χριστόδουλος έρχεται να επιβεβαιώσει την ακρίβεια των θλιβερών διαπιστώσεων της έκθεσης Ρόχο.

(Ελευθεροτυπία, 11/5/2002)