Η ανεργία αντιμετωπίζεται, οι επιδοτήσεις αυξάνονται, οι άνεργοι παραμένουν


Η κολοκυθιά της ανεργίας
 

"Πιο ευέλικτος ο ΟΑΕΔ"
        ("Καθημερινή", 2/10/2003) 


Την Τετάρτη που μας πέρασε, ο ΟΑΕΔ εξήγγειλε τις νέες "ουσιαστικές αλλαγές στα προγράμματα απασχόλησης", ανακοινώνοντας παράλληλα και την άρση της "αυστηρής επιτήρησής του" από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή -καθεστώς που είχε επιβληθεί στον οργανισμό από τον Δεκέμβρη του 2002, για λόγους προβληματικής διαχείρισης της απασχόλησης. Και δεν θα μπορούσε να γίνει και διαφορετικά, εφόσον (σύμφωνα με τις ευρωνεοφιλελεύθερες συνταγές) προβλέπεται η ακόμα πλουσιότερη επιδότηση (των κερδών) των επιχειρήσεων, μέσω της παροχής πάμφθηνων δικαιούχων ανέργων, μήπως και έτσι σταθεροποιηθούν ορισμένες νέες θέσεις εργασίας (έστω και μερικής απασχόλησης), μπας και μειωθεί λίγο ακόμα το υψηλό ποσοστό ανεργίας.

Είναι γνωστό ότι παρά τον πακτωλό των ευρωπαϊκών ΚΠΣ και των εθνικών πόρων που διαχειρίζεται ο ΟΑΕΔ τα αποτελέσματα δεν είναι καθόλου ικανοποιητικά. Μόνο για το 2003 ξοδεύονται από τον ΟΑΕΔ 1,651 δισ. ευρώ (562,6 δισ. δρχ), όπως έχει προϋπολογιστεί, αλλά οι άνεργοι παραμένουν 450.000, με τις γυναίκες και τους νέους να κατέχουν τα μεγαλύτερα μερίδια, και το φαινόμενο των μακροχρονίως ανέργων να φέρνει τη χώρα σταθερά στην πρώτη (αρνητική) θέση της Ε.Ε. Χωρίς να ξεχνάμε βεβαίως ότι οι οικονομικοκοινωνικές ανισότητες μεγαλώνουν και ότι το ποσοστό των ελλήνων πολιτών που ζει στα όρια της φτώχειας και κάτω απ' αυτά, ξεπερνά συστηματικά τα τελευταία χρόνια το 20% του πληθυσμού, με όποια μέθοδο κι αν το υπολογίσει κανείς. 

Αλλά, ας αφήσουμε τις μακροσκοπικές οικονομοπολιτικές αναλύσεις για τα ποικιλώνυμα αρμόδια θεσμικά όργανα του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Απασχόληση, ή για το Παρατηρητήριο Απασχόλησης, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Κονωνική Ενσωμάτωση, την ΕΣΥΕ κ.λπ. Ας αφήσουμε ακόμα και τις όποιες υποψίες "λογιστικής κακοδιαχείρισης" υπάρχουν για τον ΟΑΕΔ να τις διαλευκάνει το Ελεγκτικό Συνέδριο που μόλις πριν ένα μήνα έλαβε την εντολή να ελέγξει τον οργανισμό για την περίοδο 1974 έως 1996. Καλύτερα να εξετάσουμε ορισμένες πικρές, καθημερινές αλήθειες.

Ανεργοι δύο ταχυτήτων

Σύμφωνα με την "Ετήσια Εκθεση 2003 του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ", "3 στους 10 ανέργους περνούν στον μη ενεργό πληθυσμό, δηλαδή σταματούν πλέον να αναζητούν εργασία έχοντας αποθαρρυνθεί". Τι μπορεί να είναι αυτό που "αποθαρρύνει" το 30% των ανέργων; Τι συμβαίνει και "αυτοδιαγράφονται" από τις λίστες των καταγεγραμμένων ανέργων ή δεν εντάσσονται καν σ' αυτές; Γιατί, όπως συνεχίζει η Εκθεση του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, "η αναζήτηση εργασίας είναι μια έννοια με αμφιλεγόμενο περιεχόμενο, με αποτέλεσμα, η διάκριση μεταξύ της ανεργίας και της αεργίας να μην είναι αυστηρή για έναν σημαντικό αριθμό ατόμων χωρίς απασχόληση"

Πριν θεωρητικολογήσουμε για την απουσία αξιόπιστων στατιστικών καταγραφών, για το αθέατο φαινόμενο της "μαύρης εργασίας", ή για την, ούτως ή άλλως υπαρκτή, "διαστρωμάτωση" των ανέργων που δημιουργεί διαφορετική βιωτική πίεση στον καθένα, ας δούμε την ευθύνη του ίδιου του ΟΑΕΔ. Βοηθά ή όχι ο ΟΑΕΔ τους ανέργους και ιδίως όσους έχουν ζωτική ανάγκη για ένα μεροκάματο;

"Οπως δουλεύει το οργανισμός ως σήμερα επωφελούνται οι πιο πληροφορημένοι, οι πιο 'επιμελείς' από τους ανέργους", μας λέει ο Βασ. Παπαδόγαμβρος του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ που μελετά καθημερινά τα συστήματα κατάρτισης και απασχόλησης του ΟΑΕΔ. "Επομένως, ο ΟΑΕΔ οφείλει να αντιστρέψει τη λογική του και να προσεγγίσει τους κοινωνικά πιο αδύναμους ανέργους. Να υπάρξει μια δημοκρατική διασπορά των προγραμμάτων του, και μια στοχευμένη παρέμβαση προς τις 'μειονεκτούσες' ομάδες χωρίς γραφειοκρατικούς αποκλεισμούς, ώστε να πιάσουν τόπο και τα χρήματα που δαπανά, τα οποία πιθανότατα να είναι περισσότερα από τις πραγματικές ανάγκες, αλλά διοχετεύονται σε λάθος αποδέκτες". Για το ζήτημα των "λανθασμένων αποδεκτών" είναι γνωστή, μεταξύ άλλων, η δημόσια συζήτηση για τα περίφημα ΚΕΚ, τα οποία καταρτίζουν και επανακαταρτίζουν (επιδοτούμενα κι αυτά) χιλιάδες νέους ανέργους οι οποίοι μπαινοβγαίνουν στα σχετικά προγράμματα προσθαφαιρούμενοι κατά το δοκούν στο ποσοστό απασχόλησης ή ανεργίας. 

Πολλοί ερευνητές της εργασίας, όπως και έμπειροι συνδικαλιστές, θεωρούν ότι αυτή η ιστορία με τα μεγαλεπίβολα και πανάκριβα προγράμματα του ΟΑΕΔ για τα οποία δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία, ώστε να ελέγχεται συγκεκριμένα το σύστημα διανομής των πόρων και η πραγματική του απόδοση, είναι σκόπιμη. Ο Γραμματέας Κοινωνικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ Δημ. Στρατούλης έχει πολλές φορές αντιταχθεί στις προδιαγραφές που θέτει στις επιδοτήσεις ο ΟΑΕΔ (για κατάρτιση, πρόσληψη, βοήθημα ή ιατροφαρμακευτική κάλυψη) που αποκλείουν και τυπικά μεγάλες μερίδες ανέργων.

Πραγματικά το σύστημα του ΟΑΕΔ, στο βαθμό μάλιστα που παραμένει αθέατο για έναν ανεξάρτητο έλεγχο αξιολόγησης, αποθαρρύνει κατηγορίες ανέργων και συνεπώς λειτουργεί πελατειακά, εξυπηρετώντας τα κέρδη των επί μέρους εργοδοτών, τις εκλογικές περιφέρειες πολιτευτών, τοπικών παραγόντων κ.ο.κ. "Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί στην Ελλάδα", μάς εξηγεί ο επίκουρος καθηγητής του Παντείου Γιάννης Κουζής, "έχει καταδειχθεί ότι ένας μεγάλος αριθμός ανέργων στερείται της αναγκαίας πληροφόρησης σχετικά με τα επιδοτούμενα προγράμματα κατάρτισης και απασχόλησης. Αντίθετα η πληροφόρηση αυτή εξασφαλίζεται σε σημαντικό βαθμό και μέσα από ποικίλα άτυπα δίκτυα, συχνά πελατειακά, τα οποία πέραν της έγκαιρης ενημέρωσης προς τους ενδιαφερόμενους, συμβάλλουν τελικά και στην εξασφάλιση της συμμετοχής τους σε πολλά αντιστοίχου περιεχομένου προγράμματα. Τα στοιχεία αυτά γεννούν σοβαρά ερωτήματα για το κατά πόσο η πολιτική επιδότησης της κατάρτισης των ανέργων απευθύνονται ουσιαστικά στο σύνολο των ευρισκομένων εκτός αγοράς εργασίας ή αντίθετα υπέρ ορισμένων κατηγοριών δημιουργώντας όρους πολλαπλών ταχυτήτων ακόμα και σε αυτό το σώμα των ανέργων".

Κάρτα ομηρίας 

Το σύστημα καταγραφής στις λίστες των ανέργων είναι εξαρχής προβληματικό. Αν εξαιρέσουμε τους απολυμένους που θεμελιώνουν το δικαίωμα είσπραξης ενός χαμηλού (και μικρής διάρκειας) επιδόματος ανεργίας, και επομένως έχουν κίνητρο τακτικής σχέσης με τον ΟΑΕΔ, οι υπόλοιποι πρέπει να επιδείξουν ειδική επιμέλεια ώστε να διεκδικήσουν την ένταξή τους στα πάσης φύσεως προγράμματα. Αφού μάθουν -από μόνοι τους, ότι είναι προς το συμφέρον τους να εκδώσουν κάρτα ανεργίας- κάθε μήνα πρέπει να περνούν από το τοπικό γραφείο (σαν τους υπό επιτήρηση ποινικούς) και να την ανανεώνουν. Μόνο μ' αυτή την προϋπόθεση και το καθημερινό ακαθοδήγητο ψάξιμο των εξαγγελλομένων προγραμμάτων μπορούν να προσδοκούν κάποια καλύτερη μοίρα. Θα περίμενε κανείς από τον ΟΑΕΔ, πρώτον, να διασταυρώνει τα στοιχεία των καταγεγραμμένων ανέργων που τηρεί στα μητρώα του με τα στοιχεία των προσλήψεων που υποχρεώνονται να παρέχουν οι επιχειρήσεις -χωρίς να "τρέχει" τους ίδιους τους ανέργους-, και δεύτερον, να ενημερώνει (με εξατομικευμένο τρόπο από τα ειδικά Κέντρα Προώθησης Απασχόλησης, τα ΚΠΑ) όσους παραμένουν στην ανεργία για όλα τα προσφερόμενα προγράμματα. 

Ενας νέος άνεργος ο Κωνσταντίνος Βεριγάκης που την περασμένη άνοιξη προσπάθησε να επιχορηγηθεί από το πρόγραμμα για "νέους ελεύθερους επαγγελματίες στον τομέα του πολιτισμού" (για το οποίο, ανάμεσα σε πολλά άλλα γραφειοκρατικά, απαιτήθηκε και επένδυση από την τσέπη της οικογένειάς του 3.700 ευρώ!), απορρίφθηκε: Διότι "το δελτίο ανεργίας δεν ήταν σε ισχύ κατά την έναρξη δραστηριότητας στη ΔΟΥ της επιχ/σης, δηλ. λήξη κάρτας 29.4.03 και έναρξη δραστηριότητας 30.4.03". Για μια μέρα!

Πριν λίγες βδομάδες μια 52χρονη, απολυμένη μετά από 22 χρόνια δουλειάς, αναγνώστρια της εφημερίδας μας, σε επιστολή της σημείωνε ότι έχασε την ασφαλιστική της κάλυψη (που δικαιούτο από ειδικό πρόγραμμα του ΟΑΕΔ), γιατί δεν σφράγιζε, λόγω αγνοίας, συστηματικά την κάρτα ανεργίας τον πρώτο χρόνο μετά τη λήξη του επιδόματος ανεργίας.

Αυτές οι περιπτώσεις είναι συχνές και εφόσον στα περισσότερα και "ελκυστικότερα" προγράμματα του ΟΑΕΔ (τα οποια μελετήσαμε) υπάρχει η ρητή προϋπόθεση της "εν ισχύ", και για μεγάλο χρονικό διάστημα, κάρτας ανεργίας, γίνεται φανερό ότι δημιουργούνται -όπως είπαμε και πιο πάνω- διαφορετικές "ταχύτητες" ανέργων.

Θέσαμε υπόψη του διοικητή του ΟΑΕΔ Γιάννη Νικολάου τις παρατηρήσεις μας, ζητώντας του (με συγκεκριμένο μακρύ κατάλογο), όλα σχετικά στατιστικά δεδομένα (όπως π.χ πόσοι διαγράφονται λόγω "αμελείας") που θα μας επιβεβαιώναν την έκταση αυτών των προβλημάτων. Δυστυχώς λόγω αναδιοργάνωσης της μηχανοργάνωσης δε λάβαμε κανένα στοιχείο. Ωστόσο με προθυμία μας έδωσε το γενικό του σχόλιο, στο οποίο τονίζει τα εξής:

"Η διαδικασία δεν δημιουργεί ουσιαστικά προβλήματα στη συμμετοχή τους στα προγράμματα του ΟΑΕΔ, αφού προϋπόθεση ένταξής τους είναι να διαθέτουν κάρτα ανεργίας ένα μήνα πριν από την υλοποίηση των προγραμμάτων. Ούτως ή άλλως ο ΟΑΕΔ βρίσκεται σε μια καινούργια περίοδο, κατά την οποία αρχίζουν να εφαρμόζονται νέες μέθοδοι προσέγγισης των ανέργων και να χρησιμοποιούνται νέα συστήματα πληροφορικής που θα μας δώσουν τη δυνατότητα, όχι μόνο να είμαστε πιο ευέλικτοι, αλλά και να διαθέτουμε πλήρη και λεπτομερή στοιχεία για κάθε άνεργο και για τη διαδρομή του από τη στιγμή που εγγράφεται στον ΟΑΕΔ μέχρι τη στιγμή που βρίσκει δουλειά ή συμμετέχει σε κάποιο από τα προγράμματά μας. Στα ΚΠΑ του ΟΑΕΔ εργασιακοί σύμβουλοι υποδέχονται τον άνεργο και προσπαθούν μέσα από το σύστημα της εξατομικευμένης προσέγγισης να καταστρώσουν μαζί του ένα ατομικό σχέδιο δράσης προκειμένου να τον βοηθήσουν να ενταχθεί ή να επανενταχθεί στην αγορά εργασίας. Πεποίθησή μας είναι ότι τα προγράμματα βοηθούν σημαντικά. Είναι κρίσιμο για τη ζωή οποιουδήποτε ανέργου να του δοθεί μια ευκαιρία ένταξης στην αγορά εργασίας και μάλιστα πριν να γίνει μακροχρόνια άνεργος. Η μακροχρόνια ανεργία δεν έχει μόνο οικονομικές αλλά και σοβαρότατες κοινωνικές συνέπειες. Η αποτελεσματικότητα λοιπόν των προγραμμάτων ενίσχυσης της απασχόλησης δεν κρίνεται μόνο με καθαρά 'επιχειρησιακά' στοιχεία, αλλά και με βάση τη γενικότερη κοινωνική βοήθεια που προσφέρουν".

Θεμιτή η αισιοδοξία του κ. Νικολάου, απομένει όμως να αποδειχθεί και από τα στοιχεία που του έχουμε ζητήσει. Γιατί απ' όσα διαθέτουμε μέχρι στιγμής, όπως εκθέσαμε πάρα πάνω, η εικόνα είναι εντελώς άλλη

(Ελευθεροτυπία, 4/10/2003)