Με τη διάλυση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας ξεκινά η «επανίδρυση» του κράτους
 

Ο άγνωστος πόλεμος του πρωθυπουργού


"Ποτέ δεν αποκόμισα την εντύπωση ότι έλεγα ανοησίες"
      (Αντώνης Μακρυδημήτρης, καθηγητής Δημόσιας Διοίκησης, 14/4/2005)

Στη σκιά των πολυδιαφημισμένων μαχών της κυβέρνησης για τον «βασικό μέτοχο» διεξάγεται μια άλλη μάχη, εξίσου σημαντική για τη θεσμική αναδιάρθρωση του κράτους, αλλά χωρίς τηλεοπτική κάλυψη και με αδικαιολόγητα χαμηλό ενδιαφέρον στον Τύπο. Πρόκειται για τον αγώνα που δίνει ο υφυπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης να επιβάλει το νέο σχέδιο Οργανισμού του υπουργείου που έχει ετοιμάσει, προτού ακόμα εφαρμοστεί καλά καλά ο πρόσφατος Οργανισμός που συντάχτηκε επί Βενιζέλου.

Οταν πριν από λίγους μήνες είχαμε αποκαλύψει από τις στήλες αυτές το προσχέδιο του νέου Οργανισμού («Η επανίδρυση του πολιτισμού», 4/12/04), θεωρήθηκε από ορισμένες πλευρές ότι οι παρατηρήσεις μας είναι υπερβολικές και ότι οι αρχικές διατάξεις του σχεδίου νόμου θα αντικατασταθούν από άλλες ηπιότερες. Και όμως. Οχι μόνο το πνεύμα, αλλά και το γράμμα του σχεδίου νόμου παραμένουν αναλλοίωτα στην τελική μορφή του που παρέδωσε ο υφυπουργός στη Βουλή.

Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την υπόθεση, δηλαδή οι ίδιοι οι αρχαιολόγοι, σε μια σπάνια επίδειξη κλαδικής ενότητας έχουν σύσσωμοι αντιταχθεί στην ψήφιση του νόμου. Δεν πρόκειται για μια συνήθη συντεχνιακή αντίδραση ενός κλάδου που θεωρεί ότι θίγονται τα κεκτημένα του. Οπως αποδείχτηκε στην εξαιρετικά πετυχημένη ημερίδα που διοργάνωσε ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) την προηγούμενη Πέμπτη (14/4), οι αντιρρήσεις των αρχαιολόγων στηρίζονται τόσο στη σωρευμένη εμπειρία του κλάδου όσο και στην επιστημονική ανάλυση του έργου της προστασίας των αρχαιοτήτων που επιτελούν με επιτυχία επί πολλές δεκαετίες.

Το κεντρικό πρόσωπο

Πίσω από τη σύνταξη του νέου Οργανισμού εμφανίζεται ο μετριοπαθής φιλελεύθερος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αντώνης Μακρυδημήτρης. Σύμβουλος του πρωθυπουργού επί θεμάτων Δημόσιας Διοίκησης, μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του «Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής» και εισηγητής του όρου «επανίδρυση του κράτους», ο κ. Μακρυδημήτρης ήταν ο μόνος από τους υπεύθυνους συντάκτες του σχεδίου νόμου που είχε το θάρρος να υπερασπιστεί τις απόψεις του στην ημερίδα του ΣΕΑ. Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου απείχε για διάφορους -ελάχιστα πειστικούς- λόγους.

Στην αρχή της ημερίδας του ΣΕΑ ο κ. Πάγκαλος, μιλώντας εκ μέρους του ΠΑΣΟΚ, επιχείρησε να πάρει αποστάσεις από τον κ. Μακρυδημήτρη για να απαντήσει σε όσους θυμίζουν ότι ο ίδιος τον είχε ορίσει μεταξύ των συντακτών του νέου Οργανισμού του υπουργείου Εξωτερικών τον Δεκέμβριο του 1996. Με τη γνωστή του άνεση, ο κ. Πάγκαλος ισχυρίστηκε ότι τον κ. Μακρυδημήτρη τον πρόσθεσε στην επιτροπή ένας συνεργάτης του. Απέδωσε μάλιστα στον μακαρίτη Γιάννο Κρανιδιώτη την εκτίμηση ότι ο Μακρυδημήτρης τούς δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα, «είναι ανόητος και λέει συνεχώς ασυναρτησίες, αλλά τι να κάνουμε; Είναι στέλεχος του ΠΑΣΟΚ».

Ο κ. Πάγκαλος δεν έχει βέβαια δίκιο. Ηδη πέντε μήνες νωρίτερα, τον Ιούλιο του 1996, ο κ. Μακρυδημήτρης φερόταν ως υφυπουργός Δημόσιας Διοίκησης (με υπουργό τον Παυλόπουλο) στη μελλοντική κυβέρνηση Εβερτ. Αρα, στέλεχος του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν. Αλλωστε, στην ίδια επιτροπή που κλήθηκε ο κ. Μακρυδημήτρης μετείχαν και άλλοι ειδικοί, ποικίλων πολιτικών προελεύσεων, ακόμα και ένας διπλωμάτης με βεβαρημένο χουντικό παρελθόν.

Αν εξαιρέσουμε πάντως αυτή την άτυχη στιγμή, ο κ. Πάγκαλος περιέγραψε με ακρίβεια την πραγματικότητα. Εξήγησε:

- ότι στόχος της τροποποίησης είναι η ίδια η αυτοτέλεια της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας,

- ότι η επιστημονική επάρκεια του προσωπικού της υπηρεσίας είναι σε υψηλό επίπεδο, ενώ η διαφθορά ανύπαρκτη,

- ότι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) επιτελεί τον ρόλο του μόνο όταν έχει κάποιο κύρος και σχετική αυτονομία,

- ότι η ανάθεση σε τοπικούς παράγοντες της προστασίας των αρχαιοτήτων οδηγεί στην ασυδοσία και την τσιμεντοποίηση.

Ακολούθησαν σημαντικές παρεμβάσεις αρχαιολόγων και πανεπιστημιακών με διαφορετικές ειδικότητες, οι οποίοι όμως συμφωνούσαν σε ένα σημείο: ότι το σχέδιο νόμου πρέπει να αποσυρθεί.

Περιμέναμε από τον κ. Μακρυδημήτρη να αντιπαραθέσει τον επιστημονικό του λόγο σε όσα εξέθεσαν με αναλυτικό τρόπο οι αρχαιολόγοι και οι πανεπιστημιακοί. Δυστυχώς, περιορίστηκε σε γενικές αναφορές με διδακτικό περιεχόμενο που δεν ανταποκρίνονταν στο ψηλό επιστημονικό επίπεδο των συνομιλητών και του ακροατηρίου. Μετέφερε συνεχώς παραδείγματα από τον Οργανισμό του υπουργείου Εξωτερικών και δεν μπόρεσε να αντικρούσει ικανοποιητικά τις αρνητικές εισηγήσεις που προηγήθηκαν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την επιχειρηματολογία του κ. Μακρυδημήτρη είναι η απάντησή του στο εύλογο ερώτημα για ποιο λόγο οι περιφέρειες που προτείνονται είναι 10 και όχι 13, όπως οι διοικητικές περιφέρειες της χώρας: «Νομίζω ότι κάθε εχέφρων άνθρωπος θα έλεγε ότι αν πρόκειται να έχουμε περιφέρειες πολιτισμού, είναι σωστότερο να έχουμε 10 και όχι 13 ή 15». Οπερ έδει δείξαι, δηλαδή.

Μόνο που εδώ ο κ. καθηγητής προδίδεται από τα ίδια τα γραπτά του. Κατά τη συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση είχε ο ίδιος από το 2000 προτείνει τη μείωση των διοικητικών περιφερειών της χώρας σε 10 («Το Βήμα», 12/3/2000). Η πρότασή του δεν έγινε, ως γνωστόν, δεκτή (όπως και η πρότασή του για διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους ή για άμεση εκλογή του ανώτατου άρχοντος). Και επιδιώκει τώρα να κάνει συνταγματική αναθεώρηση μέσω του Οργανισμού του μικρότερου υπουργείου;

Οι στόχοι του νέου Οργανισμού

Ομως, θα ήταν άδικο να αποδοθεί όλη η «εμπόλεμη» κατάσταση που έχει δημιουργηθεί γύρω από τον Οργανισμό στο πρόσωπο του κ. Μακρυδημήτρη. Μπορεί στον αριθμό των περιφερειών να του κάνανε τη χάρη, αλλά οι αλλαγές που προβλέπει ο νέος Οργανισμός είναι πολύ περισσότερες και προδίδουν σχεδιασμούς άνωθεν:

- Υπαγωγή όλων των υπηρεσιών στις περιφέρειες και διάλυση του σημερινού αυτοτελούς σχήματος.

- Δημιουργία διοικητικών οργάνων με συμμετοχή όλων των ειδικοτήτων και τοπικών εκπροσώπων.

- Ενοποίηση της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με τη Διεύθυνση των Βυζαντινών.

- Απαξίωση των Εφορειών που αποτελούν τον σημερινό λειτουργικό πυρήνα της υπηρεσίας.

- Σύγχυση του σύγχρονου πολιτισμού με την πολιτιστική κληρονομιά.

- Υποβάθμιση των ελεγκτικών οργάνων (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο κ.λπ.), που έχουν σε πολλές περιπτώσεις επέμβει σωτήρια για σημαντικά ευρήματα ή μνημεία.

- Μετατροπή 11 μουσείων σε ΝΠΔΔ ως πρώτο βήμα για την πλήρη ιδιωτικοποίηση.

Το περίεργο είναι ότι -αντίθετα από ό,τι θα περίμενε κανείς- ο νέος Οργανισμός προβλέπει νέες διευθυντικές και κατώτερες οργανικές θέσεις για να στελεχωθεί η νέα γραφειοκρατική δομή και επομένως δημιουργεί ένα πολυδάπανο διοικητικό μηχανισμό που δεν ταιριάζει με τη διακηρυγμένη διάθεση περιορισμού των κρατικών δαπανών. Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι ακόμα και οι σχεδιαστές του πολυδαίδαλου σχήματος δεν περιμένουν ότι θα εφαρμοστεί πλήρως και θα αρκεστούν να υλοποιήσουν μόνο όσα θεωρούν απαραίτητα για τον κεντρικό στόχο, τη συρρίκνωση δηλαδή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Οι σύμμαχοι του κ. Τατούλη

Από πού, όμως, αντλεί τη δύναμη ο υφυπουργός (και δι' αυτού ο πρωθυπουργός) να προχωρά στην ψήφιση του νομοσχεδίου, αψηφώντας το σύνολο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας;

Μα, οι «σύμμαχοι» που αποκτά με τη νέα δομή του υπουργείου είναι πολύ περισσότεροι. Αναφερόμαστε σε αυτούς που ονομάζει ο κ. Μακρυδημήτρης «κοινωνία των πολιτών», η οποία υποδέχεται με μέγιστη ικανοποίηση την υποβάθμιση ή και την εξαφάνιση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Εχει από χρόνια καλλιεργηθεί η πεποίθηση ότι πρέπει να σεβόμαστε τα αρχαία, αρκεί να μη βρίσκονται στην αυλή μας. Αυτό ισχύει για τους απλούς πολίτες, τους ιδιοκτήτες ενός μικρού οικοπέδου και τους μικροεργολάβους, αλλά και για τις μεγάλες εταιρείες κτηματαγοράς, τις κατασκευαστικές και για το ίδιο το Δημόσιο.

Πριν από λίγες μέρες, ο λαϊκός βάρδος και νομάρχης Θεσσαλονίκης, εκφράζοντας την αγανάκτηση του μέσου συμπολίτη του, δήλωνε ότι δεν πρέπει να σταματήσει τα μεγάλα έργα της Θεσσαλονίκης η πιθανότητα να σκοντάψουν σε αρχαιολογικά ευρήματα: «Πρέπει να σκεφτούμε τους ζωντανούς, όχι τους νεκρούς».

Ακόμα πιο ωμά είχε προβάλει το ζήτημα ο κ. Μητσοτάκης έπειτα από επίσκεψη στον κ. Αλογοσκούφη στις 14 Ιανουαρίου, όταν έθεσε όρο για την ανάπτυξη της χώρας την πάταξη της Αρχαιολογικής και της Δασικής Υπηρεσίας, αυτών των δύο «πληγών που εμποδίζουν την απελευθέρωση της γης από τα δεσμά της». Ο υπουργός Οικονομίας φάνηκε να παίρνει το μήνυμα και ομολόγησε ότι «ο κ. Μητσοτάκης μάς έδωσε πολλές κατευθύνσεις για το πώς θα επιταχύνουμε την ανάπτυξη». Ερχεται τώρα ένα γνήσιο παιδί του Μητσοτάκη να υλοποιήσει τις κατευθύνσεις αυτές.

Ενας δεύτερος σύμμαχος που θα χειροκροτήσει τη συρρίκνωση των Βυζαντινών Εφορειών είναι οι κατά τόπους εκκλησιαστικοί παράγοντες που διεκδικούν το δικαίωμα επέμβασης στα χριστιανικά μνημεία, θέτοντας σε κίνδυνο την προστασία τους. Η υπόθεση με τη Ροτόντα στη Θεσσαλονίκη δεν είναι μεμονωμένη.

Και τους δύο αυτούς «συμμάχους» του (τοπικοί παράγοντες, Εκκλησία) έχει φροντίσει να εισαγάγει στα περιφερειακά συμβούλια ο κ. Τατούλης.

Στο βάθος, βέβαια, καραδοκεί η περιώνυμη «ιδιωτική πρωτοβουλία». Πήραμε ήδη μια γεύση με την ενοικίαση αρχαιολογικών χώρων για εκδηλώσεις εταιρειών, αλλά ο Οργανισμός προδίδει πολύ μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Προσφέρονται πρώτα τα μεγάλα Μουσεία («υβρίδια Μεγάρου Μουσικής», πρόβλεψε ο κ. Κωνσταντόπουλος) και ακολουθούν τα δημοφιλή μνημεία. Οσο για τις ανασκαφές, τη συντήρηση, τις αναστηλώσεις και την έρευνα, αυτά μπορούν να περιμένουν: οι αποδόσεις τους είναι πολύ χαμηλές. Καμιά σοβαρή εταιρεία δεν μπορεί να κάνει πάρτι πάνω σε χαλάσματα.
 

(Ελευθεροτυπία, 23/4/2005)