Αποφασίζομεν και ιδρύομεν

Μια υπουργική ανακοίνωση θέτει σε αμφισβήτηση την αυτοτέλεια των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων

"Υπουργοί εξαγγέλλουν μέσω του Τύπου την 'ίδρυση' Τμήματος"
(«Η Αυγή», 10/3/2007)

Μια κοινή εξαγγελία των υπουργών Παιδείας και Τουριστικής Ανάπτυξης έφερε πρόσφατα στην επικαιρότητα ένα παλιό ερώτημα: με ποιες ακριβώς διαδικασίες δημιουργούνται νέα ή καταργούνται ήδη υπάρχοντα πανεπιστημιακά τμήματα; Με άλλα λόγια: τηρούνται σε κάθε περίπτωση οι προϋποθέσεις του νόμου και οι επιταγές της κοινής λογικής ή κάποιες φορές πρυτανεύουν άλλες σκέψεις και προτεραιότητες, καταστρατηγώντας την πολυδιαφημισμένη αυτοτέλεια των πανεπιστημίων;

Στις 12 του περασμένου Φεβρουαρίου, οι υπουργοί Παιδείας και Τουριστικής Ανάπτυξης ανακοίνωσαν ότι σύντομα θα δημιουργηθεί Τμήμα Τουριστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά, το οποίο βρίσκεται στη διαδικασία εκπόνησης σχετικής μελέτης βιωσιμότητας. Με μια πρώτη ματιά, η εξαγγελία των υπουργών ερχόταν να απαντήσει στο αίτημα για αναβάθμιση των τουριστικών σπουδών, καθώς, όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, στην Ελλάδα δεν λειτουργούν ακόμη αυτόνομα πανεπιστημιακά τμήματα με αντικείμενο το συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο.

Αν και η υπόθεση δεν είναι άγνωστη στους αναγνώστες της «Ε» (βλ. το φύλλο της 24/4/07), θεωρούμε σκόπιμο να σταθούμε σε όσα προηγήθηκαν της υπουργικής αυτής εξαγγελίας και σε όσα την ακολούθησαν, καθώς κατά τη γνώμη μας διαθέτουν γενικότερο ενδιαφέρον και δεν αποτελούν απλώς μια ακόμη ενδοπανεπιστημιακή κόντρα.

Πριν από σας, για σας

Λίγες ημέρες μετά την υπουργική εξαγγελία, οι πρυτανικές και κοσμητειακές αρχές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε συνέντευξη Τύπου στην Αθήνα (27/2), υπογράμμισαν ότι το Πανεπιστήμιο Πειραιά επιλέγεται για τη δημιουργία Τμήματος Τουρισμού χωρίς κανένα θεσμικό όργανό του να έχει επισήμως εκδηλώσει σχετικό ενδιαφέρον και χωρίς καν να έχει κατατεθεί η προβλεπόμενη μελέτη σκοπιμότητας. Σημείωσαν ακόμη ότι η εξαγγελία αυτή αντιβαίνει την αρχή της αυτοτέλειας των πανεπιστημίων, σύμφωνα με την οποία τα πανεπιστήμια παίρνουν την πρωτοβουλία να καταθέσουν τεκμηριωμένη πρόταση για την ίδρυση νέων τμημάτων, στη συνέχεια γνωμοδοτούν τα αρμόδια όργανα (ΕΣΥΠ, ΣΑΠΕ) και το υπουργείο εξετάζει τις προτάσεις και είναι υπεύθυνο για την τελική απόφαση. Οπως έγινε σαφές, η Σχολή Επιστημών της Διοίκησης (Χίος) του Πανεπιστημίου του Αιγαίου έχει υποβάλει από τον Φεβρουάριο του 2006 αναλυτική πρόταση και εμπεριστατωμένη μελέτη βιωσιμότητας για τη δημιουργία Τμήματος Τουρισμού, για την οποία εξάλλου υπάρχει ομόφωνη απόφαση της Συγκλήτου. Με την ίδια ευκαιρία τονίστηκε ότι το Πανεπιστήμιο Αιγαίου είναι το μόνο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα στη χώρα που έχει κατεύθυνση τουρισμού σε προπτυχιακό τμήμα από το 1996, σχετικό μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, Εργαστήριο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών και την πλέον ενημερωμένη βιβλιοθήκη για θέματα τουρισμού στην Ελλάδα. Εκτός αυτών, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου υπάρχει ο μεγαλύτερος πυρήνας ειδικευμένων καθηγητών (σ.σ. οι οποίοι μάλιστα δεν προέρχονται από το χώρο της τουριστικής αγοράς, όπως συμβαίνει με ορισμένους καθηγητές του Πανεπιστημίου Πειραιά), ενώ από αυτό έχουν αποφοιτήσει οι περισσότεροι φοιτητές με αντικείμενο την τουριστική εκπαίδευση. Το πανεπιστήμιο διαθέτει, τέλος, τις αναγκαίες κτιριακές υποδομές ώστε να λειτουργήσει άμεσα τουριστικό τμήμα.

Κατόπιν αυτών, εύλογα είναι τα ερωτήματα που οι αρχές του Πανεπιστημίου Αιγαίου απηύθυναν στις δύο υπουργούς: Υφίσταται κάποιο στρατηγικό σχέδιο σύμφωνα με το οποίο επιβάλλεται να ενισχύεται η ανάπτυξη ενός κεντρικού πανεπιστημίου σε βάρος ενός περιφερειακού, όταν το δεύτερο έχει σαφώς σημαντικότερο επιστημονικό έργο σε ένα συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο; Και είναι λογικό να ξεκινάει μια νέα επένδυση σχεδόν από το μηδέν, σε ένα πανεπιστήμιο που δεν το έχει καν ζητήσει, ενώ το κράτος έχει επενδύσει την τελευταία δεκαετία στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου 2,5-3 εκατομμύρια ευρώ για τις τουριστικές σπουδές;

«Σάκος του μποξ»;

Οπως και να έχει, το πρόβλημα δεν είναι σημερινό: το Πανεπιστήμιο Αιγαίου έχει από καιρό υποβάλει αρμοδίως το αίτημά του για ίδρυση Τμήματος Τουρισμού, ενώ το ζήτημα έχει απασχολήσει και τη Βουλή. Σε μια προηγούμενη φάση, δημοσιεύματα έφεραν την κυβέρνηση να μεθοδεύει τη δημιουργία ενός τέτοιου τμήματος στην Εύβοια. Σε σχετική ερώτηση βουλευτών του ΠΑΣΟΚ (23/11/2005), ο υφυπουργός Σπ. Ταλιαδούρος απάντησε ότι το υπουργείο Παιδείας απευθύνθηκε στις αρχές του Οικονομικού Πανεπιστημίου και του Πανεπιστημίου Πειραιώς ζητώντας τη γνώμη τους για το ενδεχόμενο ίδρυσης Τμήματος Τουρισμού στη Χαλκίδα και ότι ώς εκείνη τη στιγμή τα δύο πανεπιστήμια δεν είχαν ακόμη τοποθετηθεί σχετικά. «Οι ενέργειες του υπουργείου έχουν διερευνητικό χαρακτήρα», σημείωνε ο υφυπουργός (15/12/05).

Το γεγονός ότι στο μεταξύ το Πανεπιστήμιο Αιγαίου κατέθεσε τη δική του πρόταση δεν φάνηκε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, παρά τις διαβεβαιώσεις του ειδικού γραμματέα του υπουργείου Παιδείας ότι το υπουργείο «θα αξιολογήσει όλες τις σχετικές προτάσεις» (30/5/06). Σε σχετική συζήτηση στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής (1/3/07), η υπουργός Παιδείας, αν και επισήμανε ότι «στο παρελθόν δημιουργήθηκαν τμήματα με αποφάσεις υπουργών χωρίς καν να τις έχει προτείνει το Πανεπιστήμιο», υποστήριξε σαφώς τη λύση του Πανεπιστημίου Πειραιά. «Εχει βέβαια και του Αιγαίου τουριστικά», συνέχισε, «αλλά το Πανεπιστήμιο Πειραιά διαθέτει πολύ μεγαλύτερη επάρκεια σε προσωπικό και δυνατότητες και η περιοχή εδώ προσφέρει τεράστιες δυνατότητες, ώστε να εκπαιδευτούν στρατηγικά σε σχέση όχι μόνο με ξενοδοχεία και θαλαμηγούς (sic), αλλά σε πάρα πολλά πράγματα». «Το υπουργείο δεν είναι σάκος του μποξ που όποιος ζητάει οποιαδήποτε στιγμή να πρέπει να το έχει και να λέει ότι το καταγγέλλει», ξεκαθάρισε η υπουργός.

Λίγες ημέρες αργότερα, κατά τη συζήτηση του νόμου-πλαισίου στη Βουλή, απαντώντας στις αιτιάσεις της βουλευτού Χίου του ΠΑΣΟΚ Ελπίδας Τσουρή, η υπουργός επιβεβαίωσε την προτίμησή της στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι το εν λόγω ίδρυμα είχε υποβάλει σχετική πρόταση. Στο θέμα επανήλθε με ερώτησή του (20/3/07) ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Α. Λεβέντης, ζητώντας να κατατεθούν τα έγγραφα που θα αποδεικνύουν ότι υπήρχε αίτημα για ίδρυση Τμήματος Τουρισμού από το Πανεπιστήμιο Πειραιά και ότι είχε εκπονηθεί μελέτη βιωσιμότητας.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναμένεται η έκβαση της όλης υπόθεσης. Γιατί αυτό που διακυβεύεται δεν είναι απλώς το δίκιο ενός περιφερειακού πανεπιστημίου, αλλά ο σεβασμός των θεσμικών προϋποθέσεων στις οποίες βασίζεται η πολλαπλώς βαλλόμενη σήμερα αυτοτέλεια των ανώτατων ιδρυμάτων της χώρας.

Για τη «μάχη της ποιότητας»

Του ΠΑΡΙ ΤΣΑΡΤΑ*

1. Στη συζήτηση στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής και με αφορμή την ερώτηση του βουλευτή κ. Χρυσοχοΐδη σχετικά με τη δημιουργία του Τμήματος Τουρισμού στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, η κ. Γιαννάκου ανέφερε ότι «τα περιφερειακά ΑΕΙ πρέπει να δώσουν μάχη ποιότητας και αυτήν την προσπάθεια κάνουμε και τους βοηθάμε» (1/3/07). 2. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου έχει αποδείξει με το επιστημονικό του έργο σε πολλά επιστημονικά πεδία την τελευταία εικοσαετία ότι ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο μπορεί να βρίσκεται στο κέντρο των επιστημονικών εξελίξεων της εποχής μας. Η επιλογή ενασχόλησης με καινοτόμους επιστημονικούς κλάδους σχετίζεται και με τη συνολική στρατηγική ανάπτυξης του Πανεπιστημίου και γίνεται βέβαια με όρους πολύ επαχθέστερους από οποιοδήποτε κεντρικό Πανεπιστήμιο λόγω του ακριτικού και νησιωτικού του χαρακτήρα. Το ζήτημα άρα δεν είναι, τελικά, εάν τα Περιφερειακά Πανεπιστήμια «προσπαθούν» για την ποιότητα, αλλά εάν το ΥΠΕΠΘ θέλει να υποστηρίξει ή να ακυρώσει με την πολιτική του παρόμοιες προσπάθειες πριμοδοτώντας ουσιαστικά τα κεντρικά ΑΕΙ. 3. Μια τέτοια περίπτωση είναι και οι τουριστικές σπουδές, στην ανάπτυξη των οποίων το Πανεπιστήμιο Αιγαίου έχει δώσει ιδιαίτερη σημασία τα τελευταία 10-12 χρόνια, δημιουργώντας υποδομές και παράγοντας επιστημονικό, εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο. Εάν κάτι εντυπωσιάζει στη συζήτηση για τη δημιουργία Πανεπιστημιακού Τμήματος Τουρισμού, είναι ακριβώς η «πολιτική θέση» των ιθυνόντων του ΥΠΕΠΘ να αγνοήσουν αυτά τα δεδομένα, συνομιλώντας αποκλειστικά και προνομιακά με δύο κεντρικά ΑΕΙ και ερχόμενοι σε προφανή αντίθεση με τις απόψεις περί προσπάθειας αναβάθμισης των περιφερειακών ΑΕΙ. 4. Στην περίπτωση των Τουριστικών Σπουδών, τη δική μας «μάχη ποιότητας» τη δίνουμε εδώ και μια δεκαετία και τα αποτελέσματα είναι δεδομένα και «μετρήσιμα», αρκεί να θέλουν κάποιοι να τα δουν. Συγκεκριμένα:

(α) Το Τμήμα Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου είναι το μόνο ΑΕΙ το οποίο έχει κατεύθυνση Τουρισμού και Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Τουρισμού, ενώ από το ίδιο Τμήμα έχει αποφοιτήσει ο μεγαλύτερος αριθμός φοιτητών με τουριστική ειδίκευση από οποιοδήποτε ελληνικό ΑΕΙ. (β) Το ίδιο Τμήμα διαθέτει Εργαστήριο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών και την πλέον ενημερωμένη Βιβλιοθήκη Τουρισμού στη χώρα, ενώ πρόσφατα προχώρησε και στην έκδοση του πρώτου στην Ελλάδα διεθνούς επιστημονικού περιοδικού στον χώρο του Τουρισμού. (γ) Από το 2000 και μετά έχουν απονεμηθεί 9 Διδακτορικά με ειδίκευση στον Τουρισμό από το ίδιο Τμήμα, ενώ οι υποψήφιοι διδάκτορες Τουρισμού αριθμούν τους 36, ενδεικτικό στοιχείο της συστηματικής ερευνητικής δουλειάς που γίνεται. (δ) Τέλος, το Τμήμα και το Μεταπτυχιακό διαθέτουν τον μεγαλύτερο αριθμό μελών ΔΕΠ με ειδίκευση στον Τουρισμό (10-12). Η «παραγωγή» επιστημονικού έργου, σε μεγάλο ποσοστό διεθνούς, αυτής της ομάδας στον κλάδο του Τουρισμού στην περίοδο 1994-2006 ανέρχεται: (1) σε 700 περίπου επιστημονικές δημοσιεύσεις κάθε είδους με κρίση, (2) σε 100 και πλέον συμμετοχές σε ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα και μελέτες χρηματοδοτούμενα από την Ε.Ε. ή εθνικούς πόρους, (3) στη συμμετοχή τους ως κριτές ή σύμβουλοι έκδοσης σε 49 -κυρίως διεθνή- επιστημονικά περιοδικά, τα μισά εκ των οποίων εξειδικεύονται στον Τουρισμό. Η «μάχη της ποιότητας» άρα συνεχίζεται και θα συνεχιστεί από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το ερώτημα όμως που πρέπει να απαντηθεί από το ΥΠΕΠΘ είναι εάν αυτό αποτελεί ουσιαστικό κριτήριο ή γράμμα κενό στην πολιτική του αναφορικά με το υπό δημιουργία νέο Τμήμα Τουρισμού.

*Ο Πάρις Τσάρτας είναι καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου