ΔΙΑΛΥΤΗΡΙΑ ΠΛΟΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΣΙΑ

Ο Τοξικός Θάνατος Ταξιδεύει

1.   2.   3.

Τα πλοία σκοτώνουν όταν γεράσουν

"Πιστεύω ότι η οικονομική λογική είναι αδήριτη: τα φορτία των τοξικών αποβλήτων πρέπει να απορρίπτονται στις χώρες με τους χαμηλότερους μισθούς. Πρέπει να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι οι αραιοκατοικημένες χώρες, όπως οι χώρες της Αφρικής είναι ταυτόχρονα και υπό-μολυσμένες." Αυτή η ανατριχιαστική δήλωση βρέθηκε το 1991 σε ένα απόρρητο υπόμνημα του κορυφαίου οικονομολόγου της Παγκόσμιας Τράπεζας Λόρενς Σάμερς. Τα λόγια αυτά προκάλεσαν διεθνή αναστάτωση. Ο τότε υπουργός Περιβάλλοντος της Βραζιλίας Χοσέ Λουτσενμπέργκερ ανέλαβε να απαντήσει με μια δημόσια καταγγελία: "Ο συλλογισμός σας είναι απολύτως λογικός, όμως εξολοκλήρου παρανοϊκός. Οι σκέψεις σας αποτελούν ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για την απίστευτη αλλοτρίωση, την απλουστευτική επιχειρηματολογία, την κοινωνική αναλγησία και την αλαζονική άγνοια πολλών οικονομολόγων, σε ό,τι αφορά τη φύση του κόσμου μας."
Τα λόγια του Σάμερς προκάλεσαν τόσο θόρυβο για ένα και μόνο λόγο: ήταν αλήθεια. Η κυνική δήλωση εκφράζει την κυρίαρχη πολιτική των πλούσιων χωρών του βορρά απέναντι στο πρόβλημα της εναπόθεσης, της μερικής ανακύκλωσης ή της "εξαφάνισης" των επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων. Μια νέας μορφής εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου έχει αναδειχθεί την τελευταία δεκαετία. Πρόκειται για τη μεταφορά σ' αυτές τις χώρες των άχρηστων τοξικών υλικών, που η παραμονή τους στις βιομηχανικές χώρες του βορρά "κοστίζει πολύ", εφόσον εκεί έχουν θεσπιστεί κάποιοι αυστηρότεροι κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης ζωής.
Από τα μέσα της δεκαετίας του '80, άρχισαν να πληθαίνουν τα δημοσιεύματα για πλοία φορτωμένα με επικίνδυνα απόβλητα, τα οποία ξεκινούσαν από τα λιμάνια των ΗΠΑ ή της Ευρώπης για να βρουν κάποια φτωχή χώρα να "ξεφορτώσουν το θάνατο". Με κάποιο φτηνό τίμημα εξασφαλίζουν την απόθεση του ανεπιθύμητου φορτίου τους. Η πιο πρόσφατη μορφή αυτού του άνισου και σκοτεινού εμπορίου είναι η πώληση των παλιών πλοίων.
Τα ωκεανοπόρα σύγχρονα πλοία έχουν μια μέση ζωή 28 ετών. Οταν παλιώσουν, τα πλοία διαλύονται, για να αξιοποιηθεί με ανακύκλωση το ατσάλι τους. Αυτή η επιχείρηση είναι επικίνδυνη και βρόμικη. Η αποκοπή του ανακυκλώσιμου χαλύβδινου σκελετού χωρίς συνθήκες προστασίας είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη, αλλά το χειρότερο είναι ότι τα πλοία αυτής της γενιάς περιέχουν επικίνδυνα τοξικά υλικά, όπως ο αμίαντος, τα μολυβδούχα υφαλοχρώματα, άλλα βαρέα μέταλλα -όπως το αρσενικό και το κάδμιο- και πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCB, γνωστά με την εμπορική τους ονομασία: κλοφέν). Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η διάλυση των πλοίων γινόταν σε ειδικές δεξαμενές των χωρών του ανεπτυγμένου βορρά. Το κόστος, όμως, των μέτρων ασφαλείας για τους εργαζόμενους και η ανάγκη να αποφευχθούν δυστυχήματα και μόλυνση, σε συνδυασμό με τα χαμηλά μεροκάματα των χωρών του Τρίτου Κόσμου, οδηγεί σε μεταφορά όλης της βιομηχανίας αυτής προς τις ασιατικές χώρες, την Ινδία, το Πακιστάν, το Μπανγκλαντές, τις Φιλιππίνες, την Κίνα.
Το μεγαλύτερο διαλυτήριο βρίσκεται στο Αλάνγκ του κρατιδίου Γκουγιαράτ των Ινδιών. Εκεί καταλήγουν τα μισά ωκεανοπόρα πλοία, περίπου ένα την ημέρα. Οι 40.000 εργάτες του Αλάνγκ προέρχονται από τα φτωχότερα στρώματα της χώρας. Το μεροκάματο φτάνει στις 300 δραχμές. Οι περισσότεροι δεν μπορούν να πάρουν κανένα μέτρο προστασίας. Πολύ λίγοι φορούν κράνη ή πλαστικές μπότες και γάντια. Οι εκρήξεις από την επαφή των συσκευών οξυγόνου με τα υπολείμματα πετρελαίου είναι καθημερινές και αμέτρητα τα ατυχήματα που οφείλονται στην απουσία της στοιχειώδους ασφάλειας.
Η ομάδα της Greenpeace και της Basel Action Network (BAN) που επισκέφθηκε την περιοχή διαπίστωσε ότι οι εργάτες υποχρεώνονται να αποκολλούν με γυμνά χέρια εξαιρετικά επικίνδυνες και καρκινογόνες ουσίες. Ο αμίαντος συλλέγεται χωρίς γάντια και πωλείται στην τοπική αγορά. Κατά την αποκοπή του μεταλλικού κήτους του πλοίου δεν λαμβάνεται κανένα μέτρο για προστασία από τα δηλητηριώδη υφαλοχρώματα (πάχους ενός εκατοστού, με μόλυβδο, κάδμιο, αρσενικό, ΤΒΤ) και τις αναθυμιάσεις τους. Αυτά τα τοξικά υλικά μολύνουν το υπέδαφος και τη θάλασσα, και καταστρέφουν την τοπική αγροτική παραγωγή.
Δεν υπάρχει επίσημη στατιστική για τις συνέπειες της μόλυνσης και τους θανάτους στο Αλάνγκ. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Baltimore Sun, το οποίο υπογράφει δημοσιογράφος βραβευμένος με Πούλιτζερ, διαπιστώνεται ένας τουλάχιστον θάνατος την ημέρα. Από τις επίσημες ινδικές αρχές πληροφορούμαστε ότι σε ένα μόνο δυστύχημα, τον Απρίλιο του 1997, μια φωτιά σε ένα υπό διάλυση πλοίο στοίχισε 16 ζωές. Φυσικά δεν υπάρχει καμιά διαθέσιμη μελέτη για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της προσοδοφόρας αυτής βιομηχανίας στους εργαζόμενους και τους κατοίκους της περιοχής.
Από την 1η Ιανουαρίου 1998, σύμφωνα με τη "Σύμβαση της Βασιλείας" απαγορεύεται η εξαγωγή μολυσμένων και επικίνδυνων αποβλήτων των πλούσιων χωρών προς χώρες εκτός ΟΟΣΑ. Σ' αυτή την απαγόρευση, σύμφωνα με την Greenpeace, εντάσσονται αυτονοήτως και τα υπό διάλυση πλοία. Στο Παράρτημα IV της Σύμβασης ορίζονται σαφώς τα μέταλλα ή τα μεταλλικά συστατικά ως "απόβλητα", κατά την έννοια του άρθρου 1. Μένει να αποδειχθεί μόνο αν πρόκειται για "επικίνδυνα" απόβλητα. Και πάλι σύμφωνα με τη Σύμβαση (Παράρτημα Ι), αυτό ισχύει απολύτως, εφόσον τα υλικά που περιέχονται στην κατασκευή των πλοίων, αναφέρονται ρητά:
-Υπολείμματα πετρελαίου (Υ9)
-Απόβλητα μολυσμένα με πολυχλωριωμένο διφαινύλιο, PCB, Πολυχλωριωμένο τριφαινύλιο, PCT και πολυβρωμιωμένο διφαινύλιο, PBB (Y10)
-Απόβλητα επιφανειακής επεξεργασίας μετάλλου και πλαστικού (Υ17)
-Μείγματα χαλκού (Υ22)
-Μείγματα ψευδαργύρου (Υ23)
-Μείγματα υδραργύρου (Υ29)
-Μόλυβδος (Υ31)
-Αμίαντος, σκόνη και ίνες (Υ36) Η "Σύμβαση της Βασιλείας" συναντά ακόμη τη σοβαρή αντίσταση των ΗΠΑ, που ενώ την έχουν υπογράψει (μαζί με τις δυο συμπληρωματικές Συμβάσεις του '94 και του '95), καθυστερούν να την επικυρώσουν. Μαζί με τον Καναδά, την Αυστραλία και την Ιαπωνία αποτελούν τις τέσσερις βασικές χώρες του ΟΟΣΑ που επιμένουν να μη συμμορφώνονται στην κοινή απόφαση. Αλλά και από τις υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες μόνο η Δανία έχει προχωρήσει στην έμπρακτη εφαρμογή της Σύμβασης για τα υπό διάλυση πλοία. Πριν από λίγους μήνες η σκανδιναβική αυτή χώρα συνταράχθηκε από ένα σκάνδαλο που αφορούσε τη διάλυση δανέζικων πλοίων της εταιρείας Scandlines στο πολύπαθο Αλάνγκ. Το σκάνδαλο ξέσπασε όταν μεταδόθηκε ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ για τις συνθήκες εργασίας στα διαλυτήρια της Ινδίας. Το σοκ που προκλήθηκε στους τηλεθεατές υποχρέωσε τον υπουργό Περιβάλλοντος Ζβεντ Αουκεν να δηλώσει με σαφήνεια ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας: τα παροπλιζόμενα πλοία είναι επικίνδυνα απόβλητα και η εξαγωγή τους προς τις χώρες της Ασίας απαγορεύεται αυστηρά. Ο ίδιος υποσχέθηκε ότι θα φέρει το ζήτημα στο Συμβούλιο των υπουργών Περιβάλλοντος της Ε.Ε. για να ελεγχθεί η εφαρμογή της απαγόρευσης σε όλες τις χώρες της Ευρώπης.

(Ελευθεροτυπία, 3/1/1999)