ΟΙ ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΣΟΒΟ

Ο Ανθρωπισμός πάει στον Πόλεμο

1.   2.   3.


Η διεθνής της αλληλεγγύης

Την παραμονή της έναρξης των νατοϊκών βομβαρδισμών στη Σερβία, με κοινή δήλωσή τους, ορισμένες ανθρωπιστικές οργανώσεις που δρούσαν στο Κοσσυφοπέδιο, ομολογούσαν την αδυναμία τους να αποτρέψουν τη λεγόμενη "ανθρωπιστική καταστροφή" που προκαλούσε η εθνοκάθαρση στην περιοχή και ζητούσαν την άμεση εμπλοκή της διεθνούς κοινότητας. Ακόμα και σήμερα, το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ στηρίζουν την επέμβασή τους σε διαπιστώσεις και εκθέσεις παρόμοιων ανθρωπιστικών οργανώσεων. Και η σελίδα στο Ιντερνετ της αμερικανικής υπηρεσίας πληροφοριών, της USIA, προβάλλει με στόμφο την έκκληση των ανθρωπιστικών οργανώσεων για το Κοσσυφοπέδιο, θέλοντας να αποδείξει ότι η επέμβαση ήταν επιβεβλημένη.
Ομως από την άλλη μεριά, είναι και πάλι ορισμένες απ' αυτές τις ανθρωπιστικές "Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις" (ΜΚΟ, μετάφραση του αγγλικού NGO, Non Governmental Organisations) οι πρώτες που αντιδρούν έμπρακτα στον μονόπλευρο προσανατολισμό της Δύσης υπέρ της νατοϊκής επέμβασης. Είναι οι Γιατροί ("Του Κόσμου" και "Χωρίς Σύνορα") που καταφθάνουν αμέσως στους καταυλισμούς των προσφύγων για να ανακουφίσουν τον πόνο των ξεριζωμένων. Το καραβάνι της ανθρωπιστικής βοήθειας από την Ελλάδα προς το Βελιγράδι συνοδεύεται και πάλι από "Γιατρούς του Κόσμου". Και όλος ο κόσμος απευθύνεται στην έγκυρη κρίση της Greenpeace, για να διαπιστώσει αν οι μετρήσεις έκλυσης ραδιενεργών και τοξικών αερίων πρέπει να ανησυχούν όλη την ευρύτερη ζώνη της νοτιανατολικής Βαλκανικής.
Επειδή, όμως, ο πόλεμος δημιουργεί ένα αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ κρατών, κυβερνήσεων, πολιτικών κομμάτων και λαών, είναι πολύ δύσκολο να κρατήσει κάποιος "ουδέτερη" ή "αντικειμενική" ή -απλώς- "ανθρώπινη" στάση. Και πολύ εύκολα, όσοι το επιχειρούν, βρίσκονται στο στόχαστρο των πολλών, εκείνων που ζητούν "καθαρές τοποθετήσεις". Ορισμένα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα καλούσαν επί μέρες την Greenpeace να κάνει δηλώσεις φιλοσερβικής νομιμοφροσύνης και έκριναν ότι η διεθνής οργάνωση δεν δείχνει να ευαισθητοποιείται για τις περιβαλλοντικές παρενέργειες των βομβαρδισμών. Αφηναν να εννοηθεί ότι η Greenpeace δεν επιθυμεί να συγκρουστεί με τις ΗΠΑ. Ξεχνούσαν, μ' αυτό τον τρόπο, ότι η Greenpeace υπήρξε η πρώτη οργάνωση που κατήγγειλε ήδη από το 1991 τους Αμερικανούς για τη χρήση των όπλων εξασθενημένου ουρανίου κατά τον πόλεμο του Κόλπου, προκαλώντας την οργή του Πενταγώνου. Ανάλογα υπονοούμενα ακούστηκαν και για τη Διεθνή Αμνηστία, από ανθρώπους που λησμονούν ότι πρόκειται για μια οργάνωση που έχει μονίμως στο στόχαστρό της την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ίδιες τις ΗΠΑ (καμπάνια για την κατάργηση της θανατικής ποινής, αποκάλυψη των διακρίσεων εις βάρος μειονοτήτων, κλπ).
Είναι αλήθεια ότι υπάρχει ένα κακό προηγούμενο. Η αιτιολόγηση στρατιωτικών επεμβάσεων με πρόσχημα την προστασία ανθρωπιστικών οργανώσεων δεν είναι νέα. Οπως δηλώνει ο Αλεξ ντε Βάαλ, διευθυντής της οργάνωσης African Rights στη γερμανική "Ντι Τσάιτ", η απόβαση αμερικανών πεζοναυτών στη Σομαλία στα τέλη του 1992 υπήρξε αποτέλεσμα μιας διαφημιστικής εκστρατείας, την οποία κατηύθυνε ο Φίλιπ Τζόνστον, πρόεδρος της αμερικανικής ανθρωπιστικής οργάνωσης Care: "Η επίσημη αιτιολόγηση της απόβασης ήταν ότι δεν πρόκειται για μια στρατιωτική επιχείρηση στη Σομαλία, αλλά για τη σωτηρία του προγράμματος ανθρωπιστικής βοήθειας της Care." (25.8.1995)
Υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση που συνοδεύει τη σύγχρονη ιστορία των ΜΚΟ. Με την κοινή αυτή ονομασία, εννοούνται πολύ διαφορετικές οργανώσεις πολιτών σ' όλο τον κόσμο. Σε 50.000 τις υπολογίζει μια πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ. Οσοι, όμως, έχουν επιχειρήσει να βρουν έναν ορισμό που θα περιγράφει ικανοποιητικά όλες αυτές τις ομάδες, έχουν αποτύχει. Κάποιοι τις θεωρούν ως ένα πρόπλασμα μιας σύγχρονης άμεσης δημοκρατίας. Οι πιο προσγειωμένοι μιλούν για κινήσεις που μοναδικό στόχο έχουν την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης. Και οι απαισιόδοξοι αναδεικνύουν το ρόλο απορρόφησης κονδυλίων στον οποίο δείχνουν ιδιαίτερη έφεση εκατοντάδες ΜΚΟ.
Διακρίνουμε τρεις γενιές ΜΚΟ. Η πρώτη γενιά ακολουθεί κυρίως φιλανθρωπικές κατευθύνσεις και δρα αστραπιαία, μόλις προκύψουν φυσικές καταστροφές, ή εμφύλιες διαμάχες και πόλεμοι. Η δεύτερη γενιά ασχολείται με μικρά αναπτυξιακά προγράμματα που έχουν τη μορφή της "βοήθειας προς αυτοβοήθεια" και η τρίτη γενιά περιορίζεται στην υπεράσπιση κάποιων συγκεκριμένων δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Τα θεσμικά κατοχυρωμένα δικαιώματα των ΜΚΟ είναι ελάχιστα: Θεωρούνται απλοί "σύμβουλοι" ενός ΟΗΕ που έχει ήδη διαβεί το κατώφλι της ανυποληψίας. Χρειάζονται, λοιπόν, θεαματικές κινήσεις για να εξασφαλίσουν αυτήν την προσδοκώμενη προσοχή των ΜΜΕ και τη συμπάθεια της κοινής γνώμης. Πρέπει να εμφανίζονται ως κινήσεις ανθρώπων αφοσιωμένων, θαρραλέων, έτοιμων ακόμα και να θυσιαστούν για το σκοπό τους. Μια ανθρώπινη μορφή που είχε εξαφανιστεί με την έκλειψη των επαναστατικών οραματισμών του '60-'70.
Η συνολική ισχύς των ΜΚΟ δεν μπορεί να υπολογιστεί. Από καθαρά οικονομική άποψη, υπολογίζεται ότι μέσω αυτών των οργανώσεων μεταφέρονται πόροι 9-10 δισ. δολαρίων από το Βορρά προς το Νότο. Το ποσό είναι μικρό αν συγκριθεί με το συνολικό όγκο των κεφαλαίων που διακινούνται: μόλις το 2,5%. Ομως, σύμφωνα με τον Τζον Κλαρκ, συνεργάτη της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσιγκτον, το ποσό υπερβαίνει τα κονδύλια που διαθέτει η Παγκόσμια Τράπεζα στις αναπτυσσόμενες χώρες! Το αποτέλεσμα είναι να ξεφυτρώνουν σα μανιτάρια οι ΜΚO στις χώρες του Τρίτου Κόσμου, και μάλιστα να υποκαθιστούν σε μεγάλο βαθμό τις δραστηριότητες των κρατών.
Οι κυβερνήσεις και οι μεγάλες επιχειρήσεις δεν καλοβλέπουν την ανεξαρτησία των μεγάλων ΜΚΟ. Εχουν αρχίσει να εμφανίζονται τα GONGOS (Government-organised NGO), δηλαδή οργανώσεις πολιτών που κατασκευάζονται ως παραρτήματα των κρατικών μηχανισμών, μόνο και μόνο για να δίνουν την πρόφαση της "αυτοοργάνωσης". Ο λόγος είναι ότι οι διεθνείς οργανισμοί απαιτούν τη συνεργασία παρόμοιων οργανώσεων. Η Παγκόσμια Τράπεζα, π.χ., απαιτούσε τη συνεργασία κάποιας ΜΚΟ προκειμένου να χρηματοδοτήσει ένα φράγμα στο Πακιστάν. Η κυβέρνηση της χώρας, μαζί με τα προσχέδια του έργου, πρότεινε και μια "ανεξάρτητη οργάνωση". Η υπόθεση κατάληξε σε φιάσκο, όταν αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για κυβερνητικό κατασκεύασμα.
Ακόμα πιο συχνές διαστρεβλώσεις του κινήματος των ΜΚΟ συναντάμε στα PONGOS (Profit-orientated NGO), δηλαδή οι κερδοσκοπικές ΜΚΟ, οι οποίες είναι μηχανισμοί απορρόφησης κάθε λογής κονδυλίων. Συνήθως πρόκειται για απλές "σφραγίδες", χωρίς άλλη δράση, πέρα από την εξασφάλιση οικονομικών πόρων. Περιττό να προσθέσουμε ότι οι οργανώσεις αυτές είναι πρόθυμες να πουλήσουν το όνομά τους και να υποστηρίξουν ό,τι επιθυμεί ο κρυφός ή φανερός χρηματοδότης τους.
Ο πολλαπλασιασμός των ΜΚΟ (γνήσιων και πλαστών) δεν πρέπει να αποδοθεί στην ανάπτυξη του "ανθρωπιστικού" κινήματος σ' όλο τον κόσμο. Πρόκειται μάλλον για ένα "παράπλευρο αποτέλεσμα" της παρακμής των διακρατικών διεθνών οργανισμών. Η εποχή των ΜΚΟ συμπίπτει με την επικράτηση του οικονομικού φιλελευθερισμού και εκφράζει μια διεθνή πολιτική που απαιτεί λιγότερο κράτος και περισσότερη "βοήθεια για αυτοβοήθεια". Πρόκειται για ένα είδος "ιδιωτικοποίησης" της υπεράσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, που γίνεται σαφές αν συγκρίνουμε, π.χ., τις σημερινές ΜΚΟ με παραδοσιακές οργανώσεις του τύπου του Ερυθρού Σταυρού.
Η εδραίωση των ΜΚΟ οδηγεί αναπόφευκτα και στη δημιουργία μιας νέας γραφειοκρατίας. Πρόκειται συνήθως για τη γνωστή "πυραμίδα". Στην κορυφή βρίσκεται ο πρόεδρος, με κοινωνική και οικονομική επιφάνεια. Τη διοίκηση ασκεί ένας μικρός κύκλος υπαλλήλων γύρω από τον πρόεδρο, και το ρόλο του συμβούλου αναλαμβάνουν κάποιοι πανεπιστημιακοί, που δίνουν και τον επιστημονικό τόνο στο εγχείρημα. Μόνο στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται εκείνοι που έρχονται σε άμεση επαφή με το πρόβλημα.
Ισως εδώ βρίσκεται και το κλειδί για τη διάκριση των αξιόλογων και ανεξάρτητων ΜΚΟ. Για να καταπολεμήσουν αυτή τη γραφειοκρατική τάση, οι γνήσιες ΜΚΟ διαθέτουν το αντίδοτο του ακτιβισμού. Στην πρώτη γραμμή των επιχειρήσεων της Greenpeace ή των Γιατρών του Κόσμου ή της Διεθνούς Αμνηστίας διακρίνουμε τους ίδιους τους προέδρους ή διευθυντές των οργανώσεων αυτών. Αντίθετα, στις ηγεσίες κάποιων άλλων οργανώσεων περισσεύουν οι επαφές "κορυφής" με υπουργούς ή άλλους κρατικούς υπαλλήλους και οι κινήσεις τους περιορίζονται σε ένα είδος ιδιωτικής διπλωματίας.

(Ελευθεροτυπία, 16/5/1999)