ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ ΣΥΖΗΤΟΥΝ

Ο Πόλεμος των Λέξεων

Συζητούν και εις Παρισίους

1.   2.   3.

Πριν από ένα περίπου μήνα συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι διανοούμενοι από όλη την Ευρώπη, αντάλλαξαν απόψεις, συζήτησαν για τους τρόπους αντιμετώπισης του πολέμου, και κατέληξαν στην "Ευρωπαϊκή έκκληση για μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη στα Βαλκάνια". Το κείμενο, ένα δριμύ κατηγορώ κατά του πολέμου, δημοσιεύθηκε στη γαλλική Ουμανιτέ (17/5) και μεταφράστηκε στην Αυγή (23/5). Ανάμεσα στις υπογραφές ξεχωρίζουν ο Γιόακιμ Μπίσοφ, η Φραντσέσκα Μπράουτνερ, ο Φρίντερ Οτο Βολφ (Γερμανία), η Ροσάνα Ροσάντα (Ιταλία), ο Μανουέλ Βάσκεζ-Μονταλμπάν (Ισπανία), ο Πιερ Μπουρντιέ, η Σουζάν ντε Μπρινόφ, ο Πιερ Βιντάλ-Νακέ (Γαλλία) και άλλοι από τη Σουηδία, την Αυστρία, τη Δανία, τη Βρετανία και το Βέλγιο. Από την Ελλάδα υπέγραψαν οι εκπρόσωποι του περιοδικού "Ο Πολίτης" Αγγελος Ελεφάντης, Μάκης Καβουριάρης, Νίκος Θεοτοκάς, Σία Αναγνωστοπούλου και Λίζα Μπένου, μετά από κάποιες επιφυλάξεις για τη χρήση των όρων "εθνοκάθαρση" και "το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των Αλβανών του Κοσόβου". Τη συνάντηση χαιρέτισαν με μηνύματά τους ο Τόνι Μπεν, ο Κεν Λόουτς, ο Νόαμ Τσόμσκι και ο Εντουαρντ Σαϊντ.
Να λοιπόν που η εικόνα της σκοτεινής και πολεμοχαρούς Ευρώπης, που κυβερνάται από την προδομένη (και προδοτική) γενιά των 68άρηδων δεν είναι απόλυτη. Στην αγωνία τους να ξεχωρίσουν τον "εκλεκτό" ελληνικό λαό -και τους διανοούμενούς του βεβαίως- από τους "κουτόφραγκους", πολλοί εγχώριοι αναλυτές και δημοσιολογούντες επιμένουν να λησμονούν ότι σ' όλες τις χώρες της Ευρώπης διεξάγεται μια έντονη αντιπαράθεση, με σοβαρά και λιγότερο σοβαρά επιχειρήματα. Πολλά κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων μεταφράζονται στον ελληνικό Τύπο, αλλά συνήθως περνούν απαρατήρητα. Και όταν κάποιοι τσιτάρουν μια δήλωση ευρωπαίου διανοούμενου, συνήθως αυτό γίνεται για να αντλήσουν κύρος από την ταύτισή τους με τον επώνυμο ξένο και όχι για να κατατοπίσουν το ελληνικό κοινό.
Στην πρώτη θέση αυτής της δημόσιας αντιπαράθεσης των ευρωπαίων διανοουμένων συναντάμε τη γαλλική διανόηση. Στις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η συζήτηση γίνεται σε πολύ χαμηλούς τόνους (Βρετανία) ή μονοπωλείται από τους πολιτικούς παράγοντες (Ιταλία, Γερμανία). Ομως η Γαλλία έχει συνηθίσει να περιλαμβάνει τους διανοούμενους στο σταρ-σίστεμ, όπως παρατηρούσε ο Αλαν Σόκαλ στην Κωνσταντίνα Γιαννούτσου ("Βιβλιοθήκη", Ελευθεροτυπία, 28/5). Κάθε δήλωση γνωστού διανοούμενου, ακολουθείται από μπαράζ απαντήσεων, οι οποίες προκαλούν ανταπάντηση. Ο Τύπος φιλοξενεί αυτές τις αντιπαραθέσεις και τις σχολιάζει από τη δική του πολιτική σκοπιά.
Ηδη την επαύριο της έναρξης των βομβαρδισμών, ο γνωστός ελληνιστής Πιερ Βιντάλ-Νακέ, διευθυντής σπουδών στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, τασσόταν εναντίον της νατοϊκής επίθεσης, διατηρώντας τις αποστάσεις του από τη σερβική προπαγάνδα: "Πρώτα απ' όλα θεωρώ τον Μιλόσεβιτς εγκληματία. Και πιστεύω ότι έχει τεράστια ευθύνη για τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Πιστεύω επίσης ότι οι Αλβανοί του Κοσόβου έχουν τους λόγους τους να εξεγείρονται. Αλλά αυτό δικαιολογεί τον πόλεμο που ξέσπασε; Σε καμία περίπτωση. Διότι αυτός ο πόλεμος δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να προσθέτει πόλεμο στον πόλεμο. Το να σκεφτούμε ότι ο πόλεμος γίνεται για τα ωραία μάτια των Αλβανών, αυτό είναι πραγματικά γελοίο."
Σε λίγες ημέρες (31 Μαρτίου) ο Βιντάλ-Νακέ συνυπέγραφε μια διακήρυξη με άλλους γνωστούς διανοούμενους (Πιερ Μπουρντιέ, Σουζάν ντε Μπρινόφ, Ντανιέλ Μπενσαϊντ, Μπερνάρ Λανγκλουά, Κατρίν Σαμαρί, κ.α.), όπου ζητείται ο άμεσος τερματισμός των βομβαρδισμών, "χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποστηρίζουμε την αντιδραστική σερβική πολιτική στο Κόσοβο". 
Υπάρχει και μια δεύτερη τάση μεταξύ των γάλλων διανοουμένων, η οποία υποστηρίζει απερίφραστα τη νατοϊκή λογική και επιτίθεται στους υποστηρικτές της ειρήνης με την άνεση του απολογητή της υπερδύναμης. Στην τάση αυτή ξεχωρίζουν οι Αλέν Φινκιλκρό και Μπερνάρ Ανρί Λεβί της "Επιτροπής Κοσόβου", οι οποίοι ενθαρρύνουν τον πρόεδρο Σιράκ να συνεχίσει τον πόλεμο και διαμαρτύρονται που το ΝΑΤΟ καθυστέρησε τόσο πολύ να αρχίσει τους βομβαρδισμούς.
Η γαλλική ιδιοτυπία σημαδεύεται με μια τρίτη ομάδα πρωτοβουλίας, η οποία ονομάζεται "Επιτροπή Οχι στον Πόλεμο". Κάτω από μια προσεκτική αντιπολεμική διακήρυξη βλέπουμε με έκπληξη να συνυπάρχουν ονόματα στελεχών της άκρας δεξιάς (όπως του γκουρού της Νέας Δεξιάς Αλέν ντε Μπενουά και των γνωστότερων πολιτευτών των δύο "Εθνικών Μετώπων") και επώνυμων εκπροσώπων της αριστεράς, όπως ο κομμουνιστής συγγραφέας Πατρίκ Μπρεσόν, ο Ζιλ Περό και ο Μαξ Γκαλό. Μετά από την αποκάλυψη ότι η διακήρυξη αυτή ήταν πολιτικό όχημα της άκρας δεξιάς ενόψει Ευρωεκλογών, πολλοί έσπευσαν να αποσύρουν τις υπογραφές τους. Πρώτος-πρώτος ο Αμπέ Πιερ, ο οποίος είχε εκτεθεί και στην υπόθεση Γκαροντί, και μαζί του ο διευθυντής του περιοδικού "Μαριάν" Ζαν-Φρανσουά Καν και η ευρωβουλευτίνα του ΚΚΓ Αλίν Παγιέ. Παρέμειναν, ωστόσο, τα ονόματα των Πέτερ Χάντκε, Κεν Λόουτς και Χάρολντ Πίντερ, ίσως επειδή η απόσταση τους εμποδίζει να ελέγξουν την προέλευση της πρωτοβουλίας και τη χρήση των ονομάτων τους.
Είναι γεγονός ότι η πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης γέρνει υπέρ της νατοϊκής πλευράς και οι υποστηρικτές της ειρήνης συνήθως περιορίζονται στις "σελίδες διαλόγου" των μεγάλων εντύπων. Ομως αυτές οι σελίδες έχουν απ' ό,τι φαίνεται τη μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα. Και είναι πολύ ζωντανές. Ο Πασκάλ Μπρικνέρ απαντά στον Βιντάλ-Νακέ και τον Μπουρντιέ κατηγορώντας τους για στείρο αντιαμερικανισμό. Ο Βιντάλ-Νακέ ανταπαντά ότι "όταν πολεμάς από τον αέρα χωρίς να παίρνεις κανένα ρίσκο, αυτό σημαίνει ότι διευρύνεις το χάσμα που χωρίζει τον κόσμο των πλουσίων από τον κόσμο των φτωχών. Αυτό δεν είναι πόλεμος, είναι ένα είδος αεροπορικού βασανιστήριου: Θα υποχωρήσεις, αλλιώς σε βομβαρδίζω." Ο Μπουρντιέ επισημαίνει τον κίνδυνο της "δημοσιογραφικής καρικατούρας", και μας θυμίζει τα λόγια του Καρλ Κράους: "Αν είμαι υποχρεωμένος να διαλέξω το μικρότερο από δύο κακά, τότε δεν διαλέγω κανένα." Η Τζούλια Κρίστεβα εισηγείται την "ηθική και υποκειμενική αναδόμηση των ορθόδοξων πρώην κομμουνιστικών χωρών" και ο Αλέν Μπαντιού απαντά ότι ο σερβικός εθνικισμός δεν είναι χειρότερος από τον κροατικό.
Η ανταλλαγή επιχειρημάτων παίρνει τη μορφή πραγματικής ιδεολογικής τρομοκρατίας και πνευματικού λιντσαρίσματος στην περίπτωση του Ρεζίς Ντεμπρέ. Ο παλιός σύντροφος του Τσε και κατοπινός εξ απορρήτων του Μιτεράν "τόλμησε" να περιγράψει τις εντυπώσεις του από μια επίσκεψη στη Σερβία και το Κόσοβο, υποστηρίζοντας ότι στη Σερβία υπάρχει αντιπολίτευση, ότι ο Μιλόσεβιτς δεν είναι δικτάτορας και ότι δεν κάνει τίποτα περισσότερο από ό,τι έκανε ο Ντε Γκόλ στην Αλγερία. Το κείμενο προκάλεσε σκάνδαλο. Ο Αλέν Ζοξ τον κατηγόρησε με τα λόγια του Ρουσντί ("διεθνής κρετίνος") και ο Μπερνάρ Ανρί-Λεβί θεώρησε το κείμενο "αυτοκτονία" του συγγραφέα. Ακόμα και η κομμουνιστική "Ουμανιτέ" τον κάλεσε να "απολογηθεί". Μέσα σε 8 μέρες δημοσιεύθηκαν 19 κείμενα κατά του Ντεμπρέ. Η ένταση των αντιδράσεων ίσως εξηγείται από το γεγονός ότι του "τη φύλαγαν", από την εποχή που είχε περιγράψει το ναρκισσισμό των διανοουμένων και τη διαπλοκή τους με την εξουσία. Ισως θεωρήθηκε κατάλληλος στόχος, γιατί το κείμενό του είναι πράγματι αδύναμο και περιέχει ανακρίβειες. Ισως, πάλι, να 'χει δίκιο ο Ζαν-Φρανσουά Καν που αποδίδει το μένος κατά του Ντεμπρέ στο γεγονός ότι ξεσηκώθηκαν οι δημοσιογράφοι, επειδή τους έδωσε μαθήματα ρεπορτάζ.
Πέρα από τις υπερβολές και τις αλληλοκατηγορίες, ορισμένοι γάλλοι διανοούμενοι βγαίνουν από τη συζήτηση αυτή με μια διάθεση στράτευσης στην υπόθεση της ειρήνης. Από το βήμα της συνάντησης του Παρισιού, ο Πιερ Μπουρντιέ κάλεσε τους συναδέλφους του απ' όλο τον κόσμο να συγκροτήσουν ένα "θινκ τανκ" νέου τύπου "χωρίς χρηματοδοτήσεις, χωρίς κεφάλαια, πάνω στη βάση της καλής θέλησης", το οποίο με τη βοήθεια του Ιντερνετ θα επιτρέψει τη δημιουργία ενός εναλλακτικού πρακτορείου ειδήσεων και θα διευκολύνει την ανταλλαγή απόψεων και τη γνώση της "άμεσης ιστορίας".

(Ελευθεροτυπία, 13/6/1999)