ΕΛΒΕΤΙΑ

Ο νέος ψυχρός πόλεμος

1.   2.   3.

Ποιος είναι ο ρόλος των μυστικών υπηρεσιών των χωρών της Δύσης μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου; Παρά τρίχα να μάθουμε κάτι, όταν τον περασμένο Αύγουστο άρχισε τις αποκαλύψεις ο ταμίας της ελβετικής ΚΥΠ. Εσπευσαν όμως όλοι να τον βγάλουν τρελό και να τον κάνουν να σωπάσει. Και πρώτη πρώτη η κυρία Ντελ Πόντε που ετοιμάζει τις βαλίτσες της για το δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου στη Χάγη.

Σε δυο βδομάδες οι Ελβετοί καλούνται στις κάλπες για τις γενικές εκλογές της Συνομοσπονδίας. Κάτω από το βάρος της επερχόμενης εκλογικής αναμέτρησης, οι ελβετικές αρχές έκλεισαν όπως όπως στις αρχές Σεπτεμβρίου μια απίστευτη αλλά καθόλου απίθανη ιστορία που σχετίζεται με τη σημερινή δράση των μυστικών υπηρεσιών και των ανθρώπων τους. Τον περασμένο Αύγουστο συνελήφθη ο 39χρονος Ντίνο Μπελάσι, πρώην «λογιστής» της Υπηρεσίας Πληροφοριών του ελβετικού στρατού, όταν ανακαλύφθηκε ότι είχε υπεξαιρέσει 8,6 εκατομμύρια φράγκα, δηλαδή περίπου 1,8 δις δραχμές. Το σκάνδαλο ξέσπασε λίγες μέρες αργότερα, όταν ο πράκτορας-λογιστής αποκάλυψε ότι τα χρήματα αυτά τα είχε πάρει με εντολή των ανωτέρων του, με σκοπό να χρηματοδοτήσει μια κρυφή ομάδα ένοπλων πρακτόρων, μια παράλληλη μυστική υπηρεσία, ανεξέλεγκτη από τους πολιτικούς της προϊσταμένους και άγνωστη για το κοινοβούλιο. Η υπόθεση έκλεισε ξαφνικά στις 31 Αυγούστου με την πλήρη ανάκληση των ισχυρισμών του Μπελάσι και την υιοθέτηση από τις αρχές της ερμηνείας ότι πρόκειται για διαταραγμένη προσωπικότητα.

Ο χορός των κατασκόπων

Ο Μπελάσι μετά τη σύλληψή του αρνήθηκε τις κατηγορίες. Μόλις είδε, όμως, ότι δεν του παρέχουν κάλυψη οι ανώτεροί του, άρχισε να μιλάει. Υπέδειξε ως κύριο συνένοχό του τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών του στρατού Πίτερ Ρέγκλι. Ο μέραρχος Ρέγκλι βρισκόταν ήδη στο στόχαστρο των κομμάτων της αντιπολίτευσης και του Τύπου της αριστεράς, μετά την αποκάλυψη των ιδιαίτερων σχέσεών του με τον διαβόητο Βάουτερ Μπάσον, τον παλιό υπεύθυνο του νοτιαφρικανικού προγράμματος ανάπτυξης χημικών όπλων κατά την περίοδο του απαρτχάιντ. Ο Μπάσον κατηγορείται σήμερα για δολοφονίες και καταχρήσεις.
Τα τρία άλλα στελέχη των μυστικών υπηρεσιών που υπέδειξε ο Μπελάσι είναι ο Φρεντ Σράιερ, επικεφαλής της «Στρατηγικής Υπηρεσίας Πληροφοριών», ο Ζαν-Ντενί Ζενόζ, αρχηγός του επιτελείου της Υπηρεσίας και ο Μπέρναρντ Στολ, στρατιωτικός ακόλουθος στην ελβετική πρεσβεία στην Ουγγαρία. Η υπογραφή των δύο πρώτων εμφανίζεται στις εντολές πληρωμής και ο τρίτος ήταν -πάντα κατά τον Μπελάσι- παρών, όταν ο Ρέγκλι σχεδίαζε με τον Μπελάσι τον μυστικό στρατό το 1994.
Πολιτικός προϊστάμενος του Ρέγκλι είναι ο υπουργός «Αμυνας, Προστασίας του πληθυσμού, και Αθλητισμού» Αντολφ Ογκι, ο οποίος στην αρχή διέψευσε ολοκληρωτικά τους ισχυρισμούς του Μπελάσι. Ομως χάρη στην επιμονή ορισμένων εφημερίδων άρχιζαν να δημοσιεύονται σημαντικά στοιχεία που επιβεβαίωναν τον Μπελάσι και διέψευδαν την επίσημη εκδοχή ότι επρόκειτο για απλό οικονομικό σκάνδαλο. Στα σημεία που υπέδειξε ο Μπελάσι ανακαλύφθηκε σημαντικός αριθμός όπλων και πυρομαχικών νεότατης τεχνολογίας. Οταν άρχισε η ροή των αποκαλύψεων, το υπουργείο Αμυνας υποχρεώθηκε να δηλώσει ότι ο Μπελάσι, πράγματι, είχε οργανώσει τουλάχιστον 11 ασκήσεις στρατιωτικών μονάδων στις Αλπεις. Ο Ογκι αναδιπλώθηκε: «Η υπόθεση μπορεί να πάρει διαστάσεις που δεν θα φανταζόμαστε ούτε στο όνειρό μας. Λέξεις κλειδιά είναι το εμπόριο όπλων, το οργανωμένο έγκλημα και η δημιουργία ενός μυστικού στρατού.» Η θέση του κ. Ογκι εικονογραφείται περίφημα σε μια γελοιογραφία της εφημερίδας Temps. Βλέπουμε τον Ρέγκλι να εξηγεί στον Ογκι την υπόθεση: «Τα καλά νέα είναι ότι εξαρθρώσαμε μια μυστική υπηρεσία που δρούσε στην Ελβετία. Τα κακά νέα είναι ότι αυτή η μυστική υπηρεσία ήταν δική μας.»

Σεξ και πολιτική

Τη δημόσια εικόνα της υπόθεσης Μπελάσι διαχειρίστηκαν εξαρχής τα λαϊκά σκανδαλοθηρικά φύλλα. Ηταν επόμενο να στραφούν στις γαργαλιστικές λεπτομέρειες των σχέσεων του Μπελάσι με τις γυναίκες και να ασχοληθούν ιδιαίτερα με το παρελθόν της συζύγου του Γκαμπριέλα, η οποία συνελήφθη μαζί του στις 13 Αυγούστου στο αεροδρόμιο Κλότεν της Ζυρίχης. Και είχαν πολλά να γράψουν. Βλέπετε η 30χρονη Γκαμπριέλα δεν ήταν άλλη από τη Λάουρα, μια γνωστή πόρνη πολυτελείας, που δέχθηκε να παντρευτεί τον (πελάτη της) Ντίνο Μπελάσι, ύστερα από πολύμηνη πολιορκία, τον περασμένο Ιούλιο. Ακολούθησε ο μήνας του μέλιτος στο εξωτικό Μπαλί και η ...σύλληψη. Πολύ γρήγορα τα λαϊκά φύλλα ανακάλυψαν και μια «αρραβωνιαστικιά» του Μπελάσι, την 26χρονη Ντανιέλα από την Κολωνία. Το κακό τρίτωσε, με την αποκάλυψη μιας τρίτης γυναίκας στη ζωή του Μπελάσι, μιας 39χρονης Πορτογαλίδας.
Αυτή η μετατόπιση του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης από την πολιτική ουσία του σκανδάλου στις λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής του πολυπράγμονα «λογιστή» υπήρξε το πρώτο βήμα για τη συγκάλυψη της υπόθεσης. Η ανάδειξη του Μπελάσι σε μια πολύ ιδιόμορφη προσωπικότητα, και η δημοσιογραφική επιμονή στην πολυτελή και πολυέξοδη ζωή του, ταίριαζαν απολύτως με τη θεωρία ότι ο Μπελάσι υπήρξε απλώς δράστης μιας -έστω γιγάντιας- οικονομικής κατάχρησης και ότι επιπλέον έδρασε χωρίς συνενόχους. Και τα σπίτια που είχε φροντίσει να αποκτήσει ο Μπελάσι στη Βέρνη, το Γκρατς και την Πορτογαλία, για να λειτουργήσουν ως γιάφκες τη μυστικής του οργάνωσης, άρχισαν να εμφανίζονται ως ερωτικές φωλιές ενός σκανδαλιάρη μεσήλικα.

Συγνώμη, λάθος

Η αναγγελία της ανάκλησης των ισχυρισμών του Μπελάσι έγινε με έναν πρωτοφανή τρόπο: με κοινή συνέντευξη Τύπου της Γενικής Εισαγγελέως Κάρλα Ντελ Πόντε και του συνηγόρου του Μπελάσι, του αριστερού δικηγόρου Αντρέ Σεντού. «Σήμερα το πρωί ο Ντίνο Μπελάσι απέσυρε τις αιτιάσεις του εις βάρος των ανωτέρων του», δήλωσε περιχαρής η κυρία Ντελ Πόντε στις 31 Αυγούστου. «Εχουμε σήμερα τη βεβαιότητα ότι ο Μπελάσι δεν έλαβε την εντολή να συγκροτήσει μια παράλληλη μυστική υπηρεσία.» Και οι δύο -υποτίθεται- αντίδικοι συμφώνησαν ότι ο κρατούμενος πρέπει να υποβληθεί σε ψυχιατρικές εξετάσεις.
Για το βίο και την πολιτεία της κυρίας Ντελ Πόντε γράφουμε σε διπλανή στήλη. Αξίζει όμως και η προσωπικότητα του δικηγόρου ιδιαίτερη αναφορά. Ο 50χρονος Σεντού είναι μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και μέχρι σήμερα είχε στηρίξει την καριέρα του σε υποθέσεις διαδηλώσεων και καταλήψεων σπιτιών. Ολοι παραξενεύτηκαν όταν ανέλαβε τον Μπελάσι. Ομως η παρουσία του εξασφάλισε την «εθνική συναίνεση» στο κουκούλωμα. Ο Σεντού δεν δίστασε να επιβεβαιώσει την Ντελ Πόντε: «Ο πελάτης μου πάσχει από βαριά διαταραχή της προσωπικότητας».
Η θεωρία περί «τρέλας» ήταν ο καλύτερος συμβιβασμός των δύο πλευρών. Από την πλευρά της, η Εισαγγελέας διέσωσε την τιμή των μυστικών υπηρεσιών και του πολιτικού τους προϊσταμένου Αντολφ Ογκι. Ας μην ξεχνάμε ότι η ίδια είναι κατά κάποιο τρόπο συνυπεύθυνη. Ο Εισαγγελέας της Συνομοσπονδίας «είναι υπεύθυνος των υπηρεσιών αντικατασκοπίας και πληροφοριών και ανώτατος αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών, στο σύνολό τους, με εξαίρεση μόνο τη στρατιωτική αντικατασκοπία και τις στρατιωτικές πληροφορίες που ανήκουν στην αρμοδιότητα του Γενικού Επιτελείου Στρατού.» («Η Ελβετία ξεπλένει καλύτερα», σ. 157). Αλλά και ο Μπελάσι πρέπει να είναι ικανοποιημένος από την εξέλιξη. Κανονικά κινδύνευε να καταδικαστεί σε δέκα χρόνια φυλακή. Εφόσον του αποδοθεί μειωμένος καταλογισμός, η ποινή του θα πέσει στα τέσσερα χρόνια. Κανείς δεν επιθυμεί να τιμωρήσει έναν συνταξιούχο μυστικό πράκτορα που περνάει την κρίση της μέσης ηλικίας. Ενθουσιασμένος φαίνεται και ο δικηγόρος, ο οποίος δεν έκρυψε τη χαρά του που έγινε διάσημος στη χώρα του, έστω και μ' αυτό τον τρόπο.

Αναπάντητα ερωτήματα

Με την τροπή που πήρε η υπόθεση όλοι έμειναν ευχαριστημένοι. Κάποιοι πιο προσεκτικοί παρατηρητές δεν συμμερίζονται αυτή την ευφορία. Οι αποκαλύψεις για την υπόθεση συνεχίζονται σε ρυθμούς χιονοστιβάδας και τα ερωτήματα που γεννήθηκαν με τη δράση του Μπελάσι πολύ απέχουν από το να έχουν απαντηθεί με την τελική λύση που δόθηκε.
- Επιβεβαιώθηκε, για παράδειγμα, ότι μέρος τουλάχιστον των όπλων του Μπελάσι χρησιμοποιήθηκαν για ασκήσεις στρατιωτικών μονάδων σε τρεις τουλάχιστον περιπτώσεις σε πεδία βολής του στρατού στις Αλπεις. Στο Χόσπενταλ, στο Σένμπιλ-Ζαντ και στο Αντερματ.
- Στις ασκήσεις αυτές χρησιμοποιήθηκαν τα όπλα της σειράς Accuracy AW, τα οποία είναι τα δημοφιλέστερα στις αντιτρομοκρατικές μονάδες όλου του κόσμου, και τα γερμανικά Heckler & Koch Mk 23, τα οποία προτιμούν οι αμερικανικές ειδικές μονάδες.
- Ο ισχυρισμός ότι τα όπλα τα είχε επειδή ήταν μανιώδης συλλέκτης διαψεύδεται από τους ίδιους τους προμηθευτές του. «Κανείς συλλέκτης δεν αγοράζει σε μεγάλες ποσότητες παρόμοια όπλα της πιο σύγχρονης τεχνολογίας», δηλώνει ο Γκαστόν Πουγιέ που διαθέτει κατάστημα όπλων στη Βέρνη και υπήρξε προμηθευτής του Μπελάσι. Και κανείς συλλέκτης δεν προμηθεύεται τόσα πολλά πυρομαχικά. Ο Πουγιέ εμφανίζεται σίγουρος ότι το οπλοστάσιο ήταν σε γνώση του στρατού.
- Υπάρχουν κάποιες ειδικές λεπτομέρειες στο οπλοστάσιο του Μπελάσι που επιβεβαιώνουν τον προορισμό του. Μαζί με τα όπλα βρέθηκαν και εκατοντάδες αεροστεγή καλύμματα, που επιτρέπουν τη φύλαξη όπλων και πυρομαχικών θαμμένα σε κρύπτες.
- Καμιά ικανοποιητική εξήγηση δεν δόθηκε στο ερώτημα πώς είναι δυνατόν ένας απλός «λογιστής» των μυστικών υπηρεσιών να εισπράττει τεράστια ποσά από την Εθνική Τράπεζα με «εικονικά» παραστατικά, αλλά με γνήσιες υπογραφές ανωτέρων του.
- Οπως αποδείχθηκε, οι αρχές είχαν διαπιστώσει από το 1994 ότι ο Μπελάσι έκανε μαζικές αγορές όπλων, αλλά οι έρευνες εις βάρος του σταμάτησαν μυστηριωδώς.
- Μπορεί τώρα η κυβέρνηση να τα έριξε όλα στον Μπελάσι, αλλά φρόντισε να απομακρύνει από τη θέση του τον Πίτερ Ρέγκλι, μια έμμεση παραδοχή ότι «κάτι συνέβη».
- Ο ένας από τους τρεις αξιωματούχους που κατονόμασε ο Μπελάσι, ο Φρεντ Σράιερ, αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι η υπογραφή του στις επιταγές ήταν γνήσια. Τις δεκαετίες του '70 και του '80 ο Σράιερ μάζευε πληροφορίες για τους ακτιβιστές του αντιπυρηνικού κινήματος, για τις φεμινίστριες και τους αριστερούς πολιτικούς. Στη συνέχεια στράφηκε στους εξωτερικούς εχθρούς: ανέλαβε τον τομέα συλλογής πληροφοριών για τους ξένους στρατούς. Την ύπαρξη του Σράιερ πληροφορήθηκε η ελβετική κοινή γνώμη μόλις το 1997, με την κυκλοφορία του βιβλίου ενός παλιού στελέχους της Υπηρεσίας, του Ζακ Μποντ.
Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο είναι η άρνηση της κυβερνητικής πλειοψηφίας να δεχθεί τη συγκρότηση κοινοβουλευτικής εξεταστικής επιτροπής. Μόνο χάρη στη συγκρότηση μιας παρόμοιας επιτροπής είχε αποκαλυφθεί η ύπαρξη (και) στην Ελβετία το 1990 ενός παράνομου δικτύου του ΝΑΤΟ, παρόμοιου μ' εκείνο που έγινε γνωστό ως «Γκλάντιο» στην Ιταλία, «Κόκκινη Προβιά», στην Ελλάδα και «stay behind" σ' όλη την Ευρώπη. Ειδικά στην Ελβετία, το δίκτυο, με το όνομα «Ρ-26» και «Ρ-27», είχε δραστηριοποιηθεί τη δεκαετία του '80 και παρακολουθούσε 10.000 πολίτες που θεωρούσε «υπόπτους» ή «εξτρεμιστές». Οπως είχε αποκαλύψει τo 1996 η επιθεώρηση Zoom, στους υπόπτους συγκαταλέγονταν όλα τα «αναξιόπιστα στοιχεία και οι ξένοι», οι οποίοι την κατάλληλη στιγμή έπρεπε να μεταφερθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στην υπόθεση εκείνη κεντρικές μορφές ήταν και πάλι ο Σράιερ, ο Στολ και ο Ζενόζ.
Η κατάρρευση του σοβιετικού στρατοπέδου στέρησε σε όλες αυτές τις οργανώσεις και υπηρεσίες των δυτικών χωρών τον κύριο αντίπαλο. Ανακηρύχθηκαν τότε επισήμως εχθροί οι «τρομοκράτες», οι «έμποροι ναρκωτικών», οι «λαθρέμποροι πυρηνικών όπλων», οι διακινητές «βρόμικου χρήματος» και, ανεπισήμως, όλοι οι θεωρούμενοι ως ανεπιθύμητοι ή ταραξίες. Στο μυαλό των «ψυχροπολεμιστών» τύπου Ρέγκλι και Σράιερ, αυτές όλες οι κατηγορίες «υπόπτων» είναι εξάλλου ταυτόσημες. Και θεωρούν ότι είναι απαραίτητη η διατήρηση κάποιων μυστικών δικτύων για την προστασία του «έθνους» και της «συμμαχίας», ακόμα και σήμερα.
Η εβδομαδιαία επιθεώρηση Weltwoche, η οποία αμφισβητεί την επίσημη εκδοχή της υπόθεσης, παραθέτει και ένα τελευταίο επιχείρημα, το οποίο αντλεί από ένα εσωτερικό κείμενο του Ομοσπονδιακού Γραφείου Ενόπλων Δυνάμεων: «Η μυστική υπηρεσία πληροφοριών είναι μια μυστική οργάνωση», γράφει η αναφορά, με στέρεα στρατιωτική λογική. «Κατά συνέπεια δεν υπάρχει. Η ύπαρξή της δεν επιβεβαιώνεται ποτέ επισήμως.» Πράγματι.

(Ελευθεροτυπία, 10/10/1999)