ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

"Εμείς, οι Ρώσοι κομμουνιστές"

1.   2.   3.

Δέκα χρόνια μετά τον τελευταίο επίσημο γιορτασμό της οκτωβριανής επανάστασης, τι πιστεύουν και πώς πολιτεύονται οι σημερινοί ρώσοι κομμουνιστές; Πώς μπορούν να συνυπάρχουν το σφυροδρέπανο με τον τσαρικό δικέφαλο αετό, οι εργατικοί αγώνες με τα "κόκκινα αφεντικά", η επίκληση του Λένιν με τα ανοίγματα στο Λεπέν και την Κου Κλουξ Κλαν; Ο "Ιός" ταξίδεψε στη Μόσχα και το Λένινγκραντ, μίλησε με τις εκεί κομμουνιστικές ηγεσίες και καταθέτει τη μαρτυρία του.

Κάποτε το κόμμα ήταν ένα, και μάλιστα εφοδιασμένο με το συνταγματικά κατοχυρωμένο προνόμιο του "καθοδηγητικού του ρόλου" πάνω στην υπόλοιπη κοινωνία. Ύστερα ήρθαν η περεστρόικα και η γκλάσνοστ, ο καθοδηγητικός ρόλος καταργήθηκε πανηγυρικά, και στο ίδιο το κόμμα συγκροτήθηκαν διαφορετικές "πλατφόρμες" -προπλάσματα των μελλοντικών πολιτικών κομμάτων της μετασοβιετικής εποχής. Τον Αύγουστο του 1991, ένα τραγελαφικό πραξικόπημα νοσταλγών της παλιάς τάξης πραγμάτων θα σημάνει, καταρρέοντας, και το τέλος του ενιαίου ΚΚΣΕ των 18.000.000 μελών. Ομως η απόπειρα της νέας ρωσικής ηγεσίας να θέσει μονιμότερα εκτός νόμου κάθε κομμουνιστική δραστηριότητα δεν μακροημέρευσε. Το σχετικό διάταγμα ακυρώθηκε το 1992 από το Συνταγματικό Δικαστήριο (πριν αυτό διαλυθεί, με τη σειρά του, από το Γέλτσιν) και οι κομμουνιστές επέστρεψαν δυναμικά στην πολιτική ζωή της χώρας. Σήμερα υπάρχουν τουλάχιστον εννιά μικρά και μεγάλα Κ.Κ. σε κεντρικό επίπεδο, στα οποία θα πρέπει να προστεθεί ένας απροσδιόριστος αριθμός οργανώσεων που έχουν συγκροτηθεί περιφερειακά, συχνά ως πολιτική εκπροσώπηση τοπικών συνδικάτων.
Λιγότερο απλά είναι τα πράγματα με το πολιτικό περιεχόμενο αυτής της αναβίωσης, που σε πολλές περιπτώσεις ισοδυναμεί ουσιαστικά με μετάλλαξη. Πολιτικοί παρατηρητές κάθε λογής δεν παύουν να επισημαίνουν το φαινομενικά παράδοξο γεγονός, σε μια χώρα που δοκιμάζεται από την πιο βάρβαρη επέλαση του νεοφιλελευθερισμού και μια τρομακτική κοινωνική πόλωση -με το 53 % του πληθυσμού να ζει επίσημα κάτω από το όριο της φτώχειας, τους μισθωτούς να κάνουν μήνες να πληρωθούν και μια μειοψηφία του 2 % να καρπώνεται το 57 % του πλούτου της χώρας και να ζει μέσα σε μια εκπληκτικά προκλητική ευμάρεια- ο πολιτικός λόγος της εγχώριας Αριστεράς να κυριαρχείται όχι τόσο από τις κοινωνικές αναφορές, όσο από την αναπόληση των εθνικών μεγαλείων του παρελθόντος (και όχι μόνο του σοβιετικού). Η μετεξέλιξη αυτή αποτελεί και το κεντρικό αντικείμενο τούτου του ρεπορτάζ.

Η ρεαλπολιτίκ της εθνικοφροσύνης

Μεγαλύτερο κατά πολύ από όλα μαζί τα υπόλοιπα, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ρωσικής Ομοσπονδίας (ΚΚΡΟ) είναι ταυτόχρονα και το μετριοπαθέστερο. Ιδρύθηκε μονάχα μετά τη δικαστική άρση της σχετικής απαγόρευσης, απέφυγε κάθε "πεζοδρομιακή" δραστηριότητα στα ταραγμένα πρώτα χρόνια της μετάβασης και δε δίστασε να συμμετάσχει στις εκλογές του 1993, προσφέροντας μίαν ανεπάντεχη νομιμοποίηση στο καθεστώς του Γέλτσιν μετά το βομβαρδισμό του Κοινοβουλίου. "Ηταν μια δύσκολη απόφαση", αναγνωρίζει σήμερα ο Αντρέι Φιλίποφ, υπεύθυνος διεθνών σχέσεων της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος. "Υπήρξε μια μεγάλη εσωκομματική συζήτηση: να συμμετάσχουμε ή όχι, πατώντας πάνω στο αίμα των σκοτωμένων συντρόφων μας; Τελικά το αποφασίσαμε και όσα ακολούθησαν μας δικαίωσαν". Σήμερα, το ΚΚΡΟ καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να πείσει για το ρεαλισμό του, αποποιούμενο κάθε σκέψη για επιστροφή στο σοβιετικό παρελθόν. "Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Ρωσία είναι σήμερα μια διαφορετική χώρα απ' ό,τι ήταν η ΕΣΣΔ", τονίζει ο συνομιλητής μας. "Φυσικά, θα πρέπει να κρατήσουμε καθετί καλό από το παρελθόν, από την άλλη όμως οφείλουμε να είμαστε ρεαλιστές απέναντι στο γεγονός ότι είναι απολύτως αδύνατο να επιστρέψουμε εκεί. Πρέπει να μάθουμε να λειτουργούμε στα πλαίσια της υφιστάμενης πραγματικότητας". Δε λείπει ούτε η διαβεβαίωση πως το κόμμα "υποστηρίζει πλήρως τις μεταρρυθμίσεις στην οικονομία, την κρατική διαχείριση και το πολιτικό σύστημα, εφόσον αυτές κινούνται σε θετική κατεύθυνση για το λαό" -χωρίς περαιτέρω διευκρινίσεις. Αυτή η συστηματική αποφυγή οποιασδήποτε τριβής φτάνει μέχρι το σημείο της τακτικής υπερψήφισης των προϋπολογισμών της κυβέρνησης από τους βουλευτές του κόμματος. Οταν του επισημαίνουμε την κριτική των άλλων κομμουνιστικών κομμάτων, που βλέπουν σ' αυτή τη στάση όχι μόνο μια ένδειξη της "σοσιαλδημοκρατικοποίησης" του ΚΚΡΟ αλλά και μια σαφή απόδειξη της διαπλοκής του στα γρανάζια της (τωρινής) εξουσίας, ο κ. Φιλίποφ ξεσπαθώνει: "Τι προτείνουν, δηλαδή; Να πάρουμε τα όπλα; Να σηκώσουμε οδοφράγματα; Να πάμε σε εμφύλιο πόλεμο, σε μια χώρα με χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές; Δεν ήρθε ακόμη ο καιρός..."
Η πιο χαρακτηριστική καινοτομία του ΚΚΡΟ δεν είναι όμως τόσο η μετριοπάθειά του στο κοινωνικό επίπεδο, όσο η προνομιακή πολιτική συμμαχιών που η ηγεσία του έχει αναπτύξει με το λεγόμενο "πατριωτικό χώρο" της νέας ρωσικής ακροδεξιάς. Ο ίδιος ο ηγέτης του κόμματος υπήρξε (εν έτει 1992, πριν τη νομιμοποίηση των κομμουνιστών) ιδρυτικό στέλεχος του Μετώπου Εθνικής Σωτηρίας, ενός συνασπισμού "πατριωτικών" δυνάμεων που κατάφερε να "συμφιλιώσει" το σφυροδρέπανο με την τσαρική σημαία. Ενα μέρος από τα πρόσωπα και τις οργανώσεις που πρωτοστάτησαν τότε σ' αυτή την κίνηση, τα συναντάμε σήμερα στη Λαϊκό-Πατριωτική Ενωση, το βασικό μετωπικό σχηματισμό του ΚΚΡΟ, με πρόεδρο πάλι το Ζιουγκάνοφ. "Η κατάσταση στη Ρωσία είναι τέτοια, που πρώτη προτεραιότητα του κόμματός μας είναι η ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα", μας εξηγεί ο κ. Φιλίποφ. "Μπορεί να ακούγεται κάπως παράξενο, υπάρχει όμως αφενός μεν το ενδεχόμενο διάλυσης της Ομοσπονδίας και αφετέρου η επίδραση των δυτικών χωρών, της αμερικάνικης ποπ κουλτούρας, που καταστρέφει την κληρονομιά του ρωσικού λαού, τις ηθικές αξίες, κόκ. Κύριος στόχος μας είναι λοιπόν να υπερασπιστούμε την ενότητα και τον εθνικό χαρακτήρα της χώρας". Ενας συμπληρωματικός λόγος για τη δεξιόστροφη πολιτική συμμαχιών του κόμματος, προσθέτει, είναι η απουσία άλλων δυνητικών συμμάχων στο σημερινό ρωσικό πολιτικό σκηνικό: "Σοδιαλδημοκράτες, αριστερά συνδικάτα, οικολογικές οργανώσεις με κάποια μαζικότητα δεν θα βρείτε σήμερα στη Ρωσία", εξηγεί, αποδίδοντας το γεγονός στην έντονη κοινωνική πόλωση που επέφερε η νεοφιλελεύθερη πολιτική του Γέλτσιν. Μπαίνουμε στον πειρασμό να τον ρωτήσουμε πώς και αυτή ακριβώς η πόλωση δεν ευνοεί μια πιο ταξική (και όχι "εθνική") πολιτική. Δείχνει να ξαφνιάζεται: "Ναι, φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τον ταξικό παράγοντα. Ομως δυστυχώς οι εργάτες, όποτε απεργούν, το κάνουν απλώς και μόνο για τα λεφτά τους..."

Νοσταλγώντας τον Στάλιν

Εντελώς διαφορετικό -και πολύ πιο φορτισμένο- είναι το κλίμα που επικρατεί στα γραφεία του Κομμουνιστικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (ΚΕΚΡ), στο Λένινγκραντ, όταν τα επισκεπτόμαστε το απόγευμα της 14ης Οκτωβρίου. Μας πληροφορούν ότι το ίδιο πρωί, οι ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας επιχείρησαν να εισβάλουν σ' ένα εργοστάσιο χαρτοποιίας στη γειτονική πόλη Βίμποργκ, που τελεί υπό κατάληψη εδώ και μήνες. Απλήρωτοι και υποψιαζόμενοι ότι οι νέοι ιδιοκτήτες θα προχωρήσουν σε μαζικές απολύσεις, οι εργάτες πήραν την παραγωγή υπό τον έλεγχό τους, εξέλεξαν δική τους διεύθυνση και διαχειρίζονται μέχρι στιγμής την κατάσταση με απόλυτη επιτυχία -αποδεικνύοντας, μεταξύ άλλων, πόσο ψεύτικη είναι η εικόνα που θέλει τη ρωσική βιομηχανία ετοιμοθάνατη έτσι κι αλλιώς... Για το δεύτερο σε μέγεθος ΚΚ της χώρας, η επέκταση αυτού του αγωνιστικού παραδείγματος αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα. "Στόχος της πολιτικής μας δραστηριότητας", μας εξηγεί ο γραμματέας του, Βίκτορ Τιούλκιν, "είναι η οργάνωση του εργατικού κινήματος. Αυτή είναι και η βασική μας διαφορά με το ΚΚΡΟ. Τις εκλογές, τις θεωρούμε σαν ένα μέσο για να προωθήσουμε παραπέρα την ταξική πάλη".
Μακροπρόθεσμος στόχος του ΚΕΚΡ είναι, φυσικά, ο σοσιαλισμός, εξ ού και το αυξημένο ενδιαφέρον που παρουσιάζει η κομματική ανάγνωση του σοβιετικού παρελθόντος. Ο κ. Τιούλκιν είναι κάτι παραπάνω από σαφής, σ' αυτό το ζήτημα: "Τον καθοριστικό ρόλο για την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος έπαιξαν οι εσωτερικοί παράγοντες και όχι οι εξωτερικές επιδράσεις. Πολύ πριν από την αλλαγή του 1991, το ΚΚΣΕ δεν ήταν πια κομμουνιστικό κόμμα αλλά κάτι άλλο, οπότε δεν έμενε πια παρά η προσαρμογή της μορφής στο περιεχόμενο". Πότε σημειώθηκε αυτός ο μετασχηματισμός; "Η πάλη ανάμεσα στις θετικές και τις αρνητικές τάσεις ήταν παρούσα στο κόμμα, ήδη από τον καιρό του Λένιν. Ως καθοριστική στιγμή θεωρούμε, ωστόσο, την άνοδο του Χρουστσόφ στην εξουσία. Ο Λένιν και ο Στάλιν -παρά τις έντονα αρνητικές ενέργειες του τελευταίου- ήταν μαρξιστές. Ο Χρουστσόφ, αντίθετα, αποκήρυξε τη δικτατορία του προλεταριάτου, εισήγαγε την αντίληψη περί "παλλαϊκού κράτους" και τις πρώτες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, επιταχύνοντας τον εκφυλισμό του κόμματος. Ας μην ξεχνάμε πως ακόμη και η λεγόμενη μεταρρύθμιση της αγοράς υπερψηφίστηκε από το ίδιο το ΚΚΣΕ, τον Απρίλιο του 1991..."
Για τον προπαγανδιστικό μηχανισμό του ΚΕΚΡ, φυσικά, τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά: άφθονες οι αφίσες και τα φέιγ-βολάν με τη μορφή του Στάλιν, χωρίς περιττές θεωρητικοποιήσεις. Το φαινόμενο της προνομιακής αναφοράς στο σιδερένιο δικτάτορα (και όχι στον ιδρυτή του σοβιετικού κράτους) αναλαμβάνει να μας εξηγήσει ο Βίκτορ Ανπίλοφ, ηγέτης του ΚΕΚΡ το 1992-93 και σήμερα επικεφαλής του εκλογικού συνασπισμού "Μπλοκ Στάλιν για την ΕΣΣΔ". "Ο Λένιν", τονίζει, "υπήρξε ένας μεγάλος θεωρητικός, αρχιτέκτονας της επανάστασης και του εμφυλίου πολέμου. Δυστυχώς όμως, πέθανε πολύ νωρίς. Ο σύντροφος Στάλιν ήταν αυτός που επωμίστηκε το καθήκον της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, της βελτίωσης των συνθηκών ζωής, γι' αυτό και στη συνείδηση του λαού ο υπαρκτός σοσιαλισμός είναι συνδεδεμένος κυρίως με το δικό του όνομα".
Σε ποιό βαθμό αυτή η νοσταλγία επεκτείνεται και στο εθνικό πεδίο -κατά πόσο, δηλαδή, η επαγγελία ανασύστασης της ΕΣΣΔ εμπεριέχει έναν λανθάνοντα μεγαλορώσικο εθνικισμό; Τόσο ο Τιούλκιν όσο και ο Ανπίλοφ μας διαβεβαιώνουν για το διεθνιστικό προσανατολισμό των κομμάτων τους, μεμφόμενοι μάλιστα τον Ζιουγκάνοφ για την τάση του να ταυτίζει Σοβιετική Ενωση και προαιώνια Ρωσική Αυτοκρατορία. Από κει και πέρα, ωστόσο, όπως ακριβώς συμβαίνει και με την αποτίμηση του παρελθόντος, τα πάντα είναι ζήτημα δοσολογίας. Σε ένα χαρακτηριστικό λογοπαίγνιο, αφίσες του ΚΕΚΡ καλούν τους πολίτες, ως αντίβαρο στις πιέσεις του ΔΝΤ (MVF στα ρωσικά) "να ενισχύσουν τον πολεμικό στόλο" (VMF) -της σημερινής, εννοείται, Ρωσίας... Πολύ πιο εύγλωττος, ο Ανπίλοφ δεν περιορίζεται στην ανάλυση της θεωρίας του για τον "εθνικοαπελευθιερωτικό αγώνα" ως "πρώτο στάδιο" της (αναγκαστικά μακροχρόνιας) πορείας προς τη σοσιαλιστική επανάσταση. Βασικός σύμμαχός του στο "Μπλοκ Στάλιν" είναι η "Ενωση Αξιωματικών" του Στανισλάβ Τερεχόφ, ενώ στο πρόσφατο παρελθόν δεν έλειψαν και ανοίγματα σε πολύ πιο προβληματικές συνιστώσες του "πατριωτικού χώρου" -με πιο κραυγαλέα, τη συνεργασία του με το φασιστικό κόμμα του Λιμόνοφ. Οταν τον ρωτάμε σχετικά, ο ηγέτης της "Εργατικής Ρωσίας" δε διστάζει να μας αναλύσει τα κριτήρια αυτής του της επιλογής: "Προσωπικά θεωρώ τον Λιμόνοφ ένα εξωτικό φρούτο της Δύσης. Τα βιβλία του δεν έχουν την παραμικρή σχέση με τη ρωσική ιδιοσυγκρασία. Είναι γεγονός, ωστόσο, πως έχει απήχηση στη νεολαία, κάτι που εμείς στερούμαστε (και θάπρεπε να μας προβληματίσει). Από τη στιγμή που δήλωσε ότι είναι σοσιαλιστής και υπέρ της ανασύστασης της ΕΣΣΔ, μου ήταν αρκετό. Αργότερα, ωστόσο, όταν άρχισαν να με κατηγορούν για συνεργασία με τους φασίστες, αναγκάστηκα να πάρω τις αποστάσεις μου..."

(Ελευθεροτυπία, 7/11/1999)